Alpenheggenmus in Meijendel, 5-6 april 2016

Op 5 april 2015 meldde Dunea-vrijwilliger René Wanders (RW) rond 13.30 op waarneming.nl dat hij ‘s ochtends in Meijendel, Zuid-Holland een Alpenheggenmus had gezien.

 De door hem onterecht als mager bestempelde foto die hij later bij zijn waarneming plaatste, toonde inderdaad een onmiskenbare Alpenheggenmus! Aangezien RW één van de iconen van het ring- en broedvogelonderzoek in Meijendel is, hadden Noël Aarts (NA; medewerker bij terreinbeheerder Dunea), Fred Klootwijk (FK), René van Rossum en ik (Vincent van der Spek; vrijwilliger bij Dunea) geen bevestigende foto nodig en we waren voor die tijd dan ook al aan het zoeken.

 Iets met een speld en een hooiberg

Omdat de vogel zich in een afgesloten terrein bevond, was de waarneming echter (terecht) vervaagd. Op waarneming.nl was een ruim zoekgebied te zien. RW had zijn telefoon uitstaan, maar via zijn zoon Luuk wist FK te achterhalen dat de vogel was verjaagd door een kraai en dat RW ondanks anderhalf uur zoeken niets meer had gezien. De exacte locatie was niet bij Luuk bekend. Uit opmerkingen van RW op waarneming.nl destilleerden de zoekers (samen met de telefonisch op de hoogte gestelde Adri Remeeus) dat de vogel in diens voormalige BMP-plot zat. Door de plotkaart over waarneming.nl te leggen, werd het zoekgebied gehalveerd. Dat een deel van het overgebleven gebied toegankelijk is voor publiek, zorgde voor een verdere verkleining – de vogel zat immers in afgesloten terrein. Desalniettemin bleef er een groot en onoverzichtelijk terrein over (ongeveer een kilometerhok). Het leek volslagen kansloos.

 Na anderhalf uur leek een Wezel het hoogtepunt te worden – in elk geval niet voor niets geweest! Boy, was I wrong. In de tweede bomenrij langs een dienstweg viel mijn oog toevallig op een vogel die diep in een populier zat. Ik kon haast niet geloven dat ik naar een Alpenheggenmus keek! Kort daarna vloog de vogel naar een duingraslandje, waarbij de witte punten in de staart prachtig te zien waren. De vogel bleek niet al te schuw en foerageerde rustig in het zonnetje. Af en toe vloog de vogel naar een meidoorn. Ik belde met NA – we zochten niet allemaal tegelijkertijd op dezelfde plek – om het goede nieuws te melden, maar ook om te overleggen: het gebied was immers niet vrij toegankelijk. NA regelde toestemming bij Dunea voor een excursie. Hij ving mensen op een afgesproken punt op, ik hield op de locatie zelf een oogje in het zeil. Via lokale app-groepen (‘Ladies and gentlemen, I got him!’) werd het nieuws verspreid en er werden afspraken gemaakt met Dutch Birding om alles in goede banen te leiden. De excursiedetails werden bekend gemaakt en de exacte locatie werd vervaagd om te voorkomen dat mensen op eigen houtje zouden zoeken. Thijs Fijen nam het initiatief door een embargo op meldingen op waarneming.nl in te stellen.

Alpenheggenmus Prunella collaris, Meijendel, Wassenaar, 5 april 2016 (Vincent van der Spek)

Excursies
Tot de schemer schoven enkele tientallen vogelaars bij de excursie aan. Het mooie licht was verdwenen en om eventuele verstoring te voorkomen bleef de groep op enige afstand, maar dat mocht de pret niet drukken: de vogel liet zich bijna onafgebroken zien. De volgende dag zagen NA en zijn collega Hans Lucas de vogel nog, die in elk geval rond 13.00 nog aanwezig was. Van 16.00 – 19.00 was er wederom een excursie. Helaas werkte de Alpenheggenmus alleen niet mee. Wellicht door het omgeslagen weer (harde wind, veel regen) liet de vogel zich niet meer zien. Op 7, 8 en 9 april is door enkele mensen met toegang tot het terrein (waaronder RW) gezocht om de dippers een tweede kans te geven, maar helaas zonder resultaat. Naar schatting namen ca. 150 mensen deel aan één van de excursies.

Tiende geval
De vogel verscheen ten tijde van een opmerkelijke influx in Duitsland, waarbij zelfs een groep van 20 exemplaren gezien werd. Daarnaast werden ook twee Sneeuwvinken waargenomen: blijkbaar was er stevige beweging vanuit de Alpen. Mits aanvaard betreft dit het tiende geval (11^e vogel) voor Nederland. Na een door een kat gedood exemplaar in Den Haag op 28 april 2012 was dit het tweede geval voor de provincie Zuid-Holland. Alle Nederlandse gevallen stammen uit het voorjaar. Dit was de vroegste waarneming ooit, de laatste was op 27 mei. Het eerste geval voor Nederland stamt van dertig jaar geleden, van 16-18 april 1986 (Groningen). Met de Duitse influx in gedachten kan het geen kwaad om de komende tijd geschikte plekken te bezoeken. Wie zoekt er op de St. Pietersberg?

Ondersoort
Alpenheggenmussen zijn in het voorjaar niet op leeftijd te brengen. De vogel was zeer waarschijnlijk van de ondersoort collaris (de nominaat), al kon montana niet uitgesloten worden. In elk geval betrof het een Europees taxon. Onder andere het ontbreken van roestbruine tekening op boven- en onderstaartdekveren sluit Aziatische taxa uit.

Alpenheggenmus Prunella collaris, Meijendel, Wassenaar, 5 april 2016 (Fred Klootwijk)

Alpenheggenmus Prunella collaris, Meijendel, Wassenaar, 5 april 2016 (Vincent van der Spek)

Dankwoord
Allereerst natuurlijk dank aan RW voor de geweldige ontdekking. Dunea gaf toestemming voor de excursies en daar zijn we ze zeer erkentelijk voor. Na broedende Bijeneters op Solleveld, Monster in 2005 was dit de tweede keer dat Dunea vogelaars in afgesloten terrein toeliet. Noël Aarts verdient veel dank voor het regelen en voor het begeleiden van de excursies in zijn vrije tijd! Namens de Haagse WhatsAppgroep ligt er nog een cadeautje op je te wachten. De deelnemers stelden zich zeer coöperatief op en daarmee werd de organisatie – ondanks het jammerlijke ontbreken van de vogel op de 6^e – een succes. Thijs Fijen en Wietze Jansen handelden adequaat bij resp. waarneming.nl en dutchbirding.nl, wat voorkwam dat lone wolfs op eigen houtje zouden opereren.

Vincent van der Spek