"November is het nieuwe oktober" hebben we ooit gedacht en lazen we dit jaar van Engelse vogelaars. Daar was deze maand in Nederland weinig van te merken, op een hoogst enkele zeldzaamheid na. Na een roerige maand oktober met een hele reeks zeldzaamheden, konden we in november weer enigszins tot rust komen. Het hoogtepunt van de maand speelde zich alleen in ons hoofd af: een Canadese Kraanvogel kon bijna een halve maand lang ieder moment de grens oversteken, maar deed dat helaas niet. Daar werden we wel zenuwachtig van, maar daar konden we dus niks mee. Het werkelijke hoogtepunt ontging natuurlijk bijna iedereen: een vrijwel of helemaal zekere Petsjorapieper die door de geluidsapparatuur op de Vulkaan in Den Haag werd vastgelegd. De rest van de Nederlandse zeldzaamheden waren van minder kaliber, zoals een Brilzee-eend, en de Daurische Klauwier die overbleef van vorige maand. Toch was het niet helemáál stil, zoals u in het navolgende rustig kunt doornemen …

Hoogtepunten

Petsjorapieper

Was de eerste Groene Fitis van Nederland er een die eigenlijk - na een matige veldwaarneming - alleen maar "hoorbaar bewijs" had, op 1 november werd de iconische Petsjorapieper slechts matig vliegend gezien ("witte buik"), maar wel vrij overtuigend op geluidsdrager vastgelegd. De waarnemers - en misschien wij ook wel - mogen bidden dat de vogel wordt aanvaard als eerste voor Nederland.

Brilzee-eend

De 34e Brilzee-eend van ons land werd vastgesteld bij Ameland. Met gemiddeld 1,1 geval per jaar sinds 2003 is het nog steeds een zeldzame soort, vooral omdat maar zes van deze 26 gevallen langer dan één dag duurden.

Daurische Klauwier

Op 27 oktober werd in het Noordhollands Duinreservaat (NH) een Daurische Klauwier ontdekt, en deze vogel bleef tot 4 november aanwezig. Helaas verbleef de vogel meestal in verboden terrein, maar met enige inspanning kon de vogel toch aardig worden waargenomen.

Canadese Kraanvogel

Een "blocker", dat is in de terminologie van zoekers naar zeldzame vogels een soort waarvan je denkt dat anderen die waarschijnlijk nooit meer in hun huidige leven ten deel zal vallen. De Canadese Kraanvogel van september 1991 heeft in Nederland jarenlang deze status gehad. Volgens scherpe studenten van het onbegrijpelijke komen en gaan van zeldzaamheden in Europa, waren dit jaar mogelijk niet minder dan vier verschillende Canadese Kraanvogels aanwezig in West-Europese landen als Noorwegen, Denemarken en Duitsland. Daarbij kwam ook nog een langsvliegende vogel langs de Maasvlakte in juni van dit jaar. De kans dat deze soort binnen afzienbare tijd wordt "ontblockt" is zo onderhand dus zeer groot geworden. Bijna de gehele maand november hield een vogel zich op op weinige kilometers van de Nederlandse grens met Duitsland, met een minimum van twee en een half.

Canadese Kraanvogel Antigone canadensis, Groß Heseper Moor, Niedersachsen, Duitsland, 7 november (Jan Hein van Steenis)

Overzicht

Eenden en ganzen

Het jaarlijkse bezoek van de Witbuikrotganzen aan de omgeving van Breskens (Zld) kwam laat op gang. Pas op 29 november werden er twaalf gezien bij het plaatsje met een van de leukste namen van Nederland: Nummer Een. Op andere plekken werden slechts eenlingen gezien, op de twee in de Normerpolder bij Hippolytushoef (NH) na.

Witbuikrotgans Branta hrota, Nummer Een (Zld), 29 november (Piet Allegaert)

In twaalf blokken, allemaal op weinig opzienbarende plekken, werden Zwarte Rotganzen gezien, plus nog ontsnappelingen op twee plekken in het binnenland, in de Ronde Venen (U) en waarschijnlijk ook in Spaarnwoude (NH). De Roodhalsgans is een soort die niet zo zeldzaam is, zelfs - als zeldzaamheid - een beetje een suffe soort, totdat je er een ziet! Het is natuurlijk wel een van de allermooiste vogels, en dat maakt ook de "wildheid" van gevallen van deze soort in Nederland altijd moeilijk te beoordelen, want de vogels worden veel gehouden. Deze maand werden exemplaren gezien in 34 uurhokken en in drie daarvan bleek het om duidelijk ontsnapte vogels te gaan. Over ontsnapping gesproken: iets meer dan de helft van de in november doorgegeven Ross' Ganzen werd als "ontsnapt" aangemerkt. Van de geringde - “bewezen wild” geachte - vogel die in het voorjaar Friesland onveilig maakte, was er nog geen spoor, ook niet in België. De aantallen Dwergganzen in het Oudeland van Strijen bereikten een relatief hoogtepunt met 60 à 70 vogels. Het was het hoogste aantal sinds de ongeveer 90 vogels in de winter van 2012 - 2013. De aantallen waren in de navolgende winter gedaald tot ongeveer 30, maar stijgen al jaren langzaam uit dat dal. In een zeer grote groep van zeker 5.000 Zwarte Zee-eenden - maar mogelijk meer dan 20.000, zie hier een filmpje van de gigantische groep op de volgende dag - voor het strand van Ameland op 3 november, werd een meedeinende Brilzee-eend ontdekt. De vogel werd helaas maar kort, en door slechts twee waarnemers, gezien. Ex aequo op de tweede plek in de altijd spannende verkiezing voor de Eend van de Maand zijn natuurlijk weer de Ringsnaveleend en de Kleine Topper geëindigd.

Ringsnaveleend Aythya collaris, Heerhugowaard (NH), 29 november (Peter Gelten)

Van beide soorten waren meerdere exemplaren te zien, waarvan een van elk in de Kennemerduinen en daaromtrent, plus de Ringsnaveleend van Heerhugowaard en Kleine Toppers van 13 tot 17 november in het Wolderwijd (Fl) en op 24 november bij Marken (NH).

Kleine Topper Aythya affinis, Vogelmeer (NH), 19 november (Lars Buckx)

De Amerikaanse Smient kent een kleurvariant met bijna witte, ongetekende wangen, die in Amerika wel de Stormsmient wordt genoemd. Ongeveer 1 op de 500 mannetjes van de Amerikaanse Smient zou deze kleurvariant betreffen. In Spaarnwoude bij Haarlem (NH) werd op 3, 19 en 26 november een vogel gezien die daar wel op leek, maar net niet helemaal: een "halve" Stormsmient - misschien een Zuchtsmient? Zie ook de commentaren van 9 december hieronder: er is enige discussie over de waarnemingen....

Amerikaanse Smient Mareca americana, Spaarnwoude (NH), 3 november (Arnoud van den Berg)

Andere Amerikaanse Smienten werd gezien bij Drunen en Waalwijk (NB) van 8 tot 19 november en op de Haarrijnse plas bij Vleuten (U) op 30 november. Op onderstaande foto is het verschil met de kleurvariant van de vorige foto te zien.

Amerikaanse Smient Mareca americana, Drunen (NB), 16 november (Co van der Wardt)

Op 12 en 13 november werd een Alpengierzwaluw gezien in de buurt van Haarlem, gek genoeg door maar twee waarnemers. U zou denken: "écht niet...!", maar de foto's waren overtuigend. Het is in het verleden eerder gebeurd dat een vogel zich zeer dichtbij de grens van Nederland ophield, die weigerde de grens over te steken. In 1983 heeft zich enige tijd een Dougalls Stern opgehouden in het Zwin (Zld) op enige honderden meters van de grens, maar die vogel is nooit in Nederland gezien. De Canadese Kraanvogel die zich bijna de gehele maand ophield in Duitsland, in de buurt van Drenthe, werd regelmatig op minder dan 7 km van de Nederlandse grens gezien, en op 17 november zelfs op minder dan 2,5 km. Kennelijk wilde de vogel geen "grensoverschrijdend gedrag" vertonen. De enige troost voor de would be-waarnemers, is dat de vogel heel oud kan worden en ons dus nog jarenlang de zenuwen kan bezorgen...

Canadese Kraanvogel Antigone canadensis, Groß Heseper Moor, Niedersachsen, Duitsland, 9 november (Thijs Glastra)

Zeevogeltjes tot meeuwen

Er waren slechts twee waarnemingen van Stormvogeltjes deze maand, een niet helemaal zekere van 2 november op Vlieland (Fr) en een langs Camperduin (NH) op 18 november. Er werden ook nog enige Vale Stormvogeltjes gezien, te weten in 12 uurhokken, op twee na allemaal in de tweede helft van de maand. Van de Koereiger zouden dit jaar, na de drie paar in 2021 en 2022 en de vijf paar in 2023, maar liefst rond de 30 paar in Nederland hebben gebroed, zoals hier is te lezen. De beer - of beter, de Koereiger - is dus helemaal los. In 105 uurhokken werd de soort vastgesteld, waarvan er overigens geen enkele in Limburg was gelegen. Als er nu één soort is waarop we in Nederland jammer genoeg nooit meer hoeven te hopen, dan is het wel de Dunbekwulp. Vergis u niet: er zijn in Nederland niet minder dan negen gevallen, waarvan de laatste in 1947 was. De soort, die in het jaar 1995 voor het laatst overtuigend werd gefotografeerd, is min of meer officieel uitgestorven verklaard, wat dat ook te betekenen moge hebben. U heeft in het vele nieuwsmedia kunnen vernemen. Het wordt, volgens het niet-te-bevatten artikel dat u hier kunt lezen, 96% zeker geacht dat de soort is uitgestorven. Waar het percentage betrekking op heeft, dat wordt in het artikel niet uitgelegd...

Dunbekwulp Numenius tenuirostris, Merja Zerga, Marokko, 17 december 1989 (Leo Boon)

Een zeer late Gestreepte Strandloper werd van 5 tot 12 november aan de Oom Keesweg in de Wieringermeer waargenomen. Oom Kees, die wij verder niet kennen, zal er wel mee in zijn nopjes zijn geweest. In 22 uurhokken werden Rosse Franjepoten gemeld, en die lagen vooral aan de zuidelijke helft van de Nederlandse kust. Populaire exemplaren verbleven bij Westkapelle en Ritthem op Walcheren, aan de Oesterdam bij Tholen en bij de Oosterscheldekering (Zld), alle in de laatste week van de maand.

Rosse Franjepoot Phalaropus fulicarius, Oesterdam (Zld), 30 november (Jeroen van Kruiningen)

De Papegaaiduiker is een van de meer gewilde soorten om langstrekkend te zien in Nederland. Het blijft altijd een lastige soort. Deze maand werden op 5 november twee vogels gezien vanaf de boot van Harlingen naar Vlieland, en op 14 november een op het Continentaal Plat, op 18 november een langs Camperduin (NH) en een langs de Langevelder Slag (ZH), op 20 november twee langs Terschelling (Fr) en op 28 november nog een langs Katwijk en Noordwijk aan Zee (ZH). De laatste van de maand was langs Texel (NH) op 30 november. De enige Zwarte Zeekoet van de maand werd op 21 november gezien aan Slag Maasmond voor de Maasvlakte (ZH). Langs bijna de gehele kust - met uitzondering van Ameland (Fr) en Schiermonnikoog (Fr) - werden Kleine Alken gezien, met name op 21 en 22 november, toen 20 - 30 exemplaren werden geteld. Met burgemeesters was het nog niet zo druk. Twee Kleine Burgemeesters werden gezien: een adulte op 4 en 5 november langs IJmuiden (NH) en een op Vlieland op 18 november. De enige Grote Burgemeester was de vogel die eerder van 17 tot 23 oktober werd gezien bij Velzen-Noord (NH); die vogel werd daar op 6 november weer gezien, en op dezelfde dag ook in Uitgeest, en op 9 november in IJmuiden (NH).

Grote Burgemeester Larus hyperboreus, IJmuiden (NH), 9 november (Dick Groenendijk)

Roofvogels tot kraaien

In 26 uurhokken werden Ruigpootbuizerds gezien, waarvan het merendeel rond de Waddenzee: op de bijbehorende eilanden of aan de kusten van Friesland en Groningen.

Ruigpootbuizerd Buteo lagopus, Hoarnestreek (Fr), 24 november (Marchel Stienstra)

Tot 4 november was de Daurische Klauwier van het Noordhollands Duinreservaat nog te zien. De Kleine Klapekster die op 29 oktober was ontdekt op Terschelling bleef daar nog tot 2 november. Dezelfde vogel werd op de 5 november ontdekt langs de Engelse kust nabij Newcastle, zo bevestigde een analyse van de foto’s. Bonte Kraaien waren te vinden op de bekende plekken als Schiermonnikoog (Fr) en in de omtrek van de Kwade Hoek op Goeree (ZH), maar daarbuiten ook in Polder Arkemheen (U), in de Oostvaardersplassen (Fl) en op Terschelling (Fr).

Zangertjes

Dat november het nieuwe oktober is, mag dan niet voor zeldzaamheden in het algemeen gelden, voor de loofzangertjes lijkt het de laatste jaren wel een beetje zo te zijn. Pallas' Boszangers werden gezien in Westenschouwen (Zld) en op Ameland (Fr) op 1 november, op Voorne (ZH) en in de Marnewaard bij het Lauwersmeer (Gr) op 2 november, in de Eemshaven (Gr) op 3, 4 en 5 november, bij Ouddorp (ZH), ook op 4 november, op Vlieland (Fr) op 6 november en er was nog een late vangst in Meijendel (ZH) op 23 november.

Pallas’ Boszanger Phylloscopus proregulus, Eemshaven (Gr), 5 november (Reinder Dokter)

In 49 uurhokken werden nog Bladkoningen gemeld en 15 van deze uurhokken waren niet direct aan de kusten van Noordzee of IJsselmeer. Ook Humes Bladkoningen deden het aardig, met een vogel op Ameland op 4 november, een bij Makkum op 10 november, een in de Maashorst (NB) op 11 november en verblijvende exemplaren vanaf 17 november in Godlinze bij Delfzijl (Gr) en vanaf 23 november in de Ganzenhoek bij Wassenaar (ZH), beide tot het einde van de maand.

Humes Bladkoning Phylloscopus humei, Meijendel, Wassenaar (ZH), 30 november (Gertjan van der Kooij)

Tot slot werden nog enige Bruine Boszangers gezien: in Westenschouwen (Zld) op 1 november, op Schiermonnikoog, ook op 1 november, bij Mirns (Fr) op 2 november, in de Eemshaven een vangst op 3 november, met nog wat nakomertjes op 8 november in het Noordhollands Duinreservaat (NH) en in Kornwerderzand (Fr) van 17 tot 23 november.

Andere kleine vogeltjes

De adulte Roze Spreeuw van Den Burg op Texel verdedigde "zijn" pot pindakaas de gehele maand met verve. Op 24 november liet een Blauwstaart zich prachtig fotograferen in de Ganzenhoek in Meijdendel, Wassenaar (ZH).

Blauwstaart Tarsiger cyanurus, Meijendel, Wassenaar (ZH), 24 november (Kevin Hollmann)

U kent de locatie misschien nog wel van de Roetvliegenvanger van afgelopen oktober. Met deze soort, en de zojuist genoemde Humes Bladkoning, nestelde de plek zich meteen in een van de toplocaties van Nederland om kleine vogels te zoeken, en wellicht de beste - in de zin van kwaliteit van de soorten en bereikbaarheid - voor dit doel buiten de Waddeneilanden. Dat het klimaat aan het veranderen is, daarover kan geen twijfel bestaan. Dat ook de Woestijntapuit zich daarop aan het instellen is, dat is dan weer een stuk wonderlijker. In de woestijn is het water meestal niet erg diep, maar enige oefening op ernstiger omstandigheden kan nooit kwaad. De vogel die van 9 tot 11 november bij Normerven bij Hippolytushoef (NH) te bewonderen was, leek in ieder geval enige tijd te wijden aan zwemoefeningen tijdens zijn verblijf. Een leuke foto is hieronder te zien.

Woestijntapuit Oenanthe deserti, Normerpolder, Wieringen (NH), 11 november (Gerard Kenter)

Grote Piepers waren ook nog voorradig. Op 2 november in de Grafelijkheidsduinen bij Den Helder (NH), op 3 november over de Vulkaan in Den Haag (ZH), over de tuintjes en de Slufter op Texel (NH), op 4 november over de Hondsbossche Zeewering (NH), over het Noordhollands Duinreservaat (NH) en de duinen van Noordwijk (ZH), en verblijvend bij Hoek van Holland (ZH), op 6 november op Texel (NH), op 9 november bij Oostkapelle (Zld), van 9 tot 27 november bij het Veerse Meer (Zld), op 13 en 15 november weer langs de Hondbossche Zeewering (NH) en op 16 november langs het Eemmeer (U). Op 24 november was er nog eens langs Oostdijk op Goeree (ZH). Siberische Boompiepers lieten van zich horen op Vlieland (Fr) op 1, 2 en 3 november, op Schiermonnikoog (Fr) en Westerschouwen (Zld) op 2 november, over het Noordhollands Duinreservaat (NH) en Texel (NH) op 3 november, en over de Vulkaan bij Den Haag (ZH) op 4 november. Daarna hielden ze zich stil. Ooit werd een mogelijke Petsjorapieper gezien en gehoord op Vlieland. Het fantastische verhaal - hier te lezen - en de lastige geluidsopname werden niet helemaal geloofwaardig - of beter, niet overtuigend genoeg voor aanvaarding - geacht door de Commissie der Dwaalgasten van de Nederlandse Avifauna, de CDNA. De knaller van de maand, een overvliegende Petsjorapieper over de Vulkaan bij Den Haag (ZH) - luister gerust even hier - wacht met spanning de mogelijke aanvaarding door de CDNA af... Tot 10 november werden nog enkele Dwerggorzen gezien: op 2 november op Ameland (Fr), op 4 november op Vlieland (Fr) en over de Vulkaan bij Den haag (ZH), op 6 november op Vlieland (Fr), op 8 november bij Odijk ((U), en tot slot op 10 november bij Katwijk aan Zee (ZH).

Dwerggors Emberiza pusilla, Katwijk aan Zee (ZH), 10 november (Joas de Vreugd)

Kijk eens goed om je heen...!

Was november niet het nieuwe oktober voor Nederland, in de ons omringende landen werden nog heel wat echt zeldzame herfstvogels gezien. Hieronder volgt een kort overzicht.

Britse eilanden

Een eerste-kalenderjaar mannetje Zwartvleugeltangare dat op 10 november werd ontdekt in een tuin nabij Leeds, werd massaal bezocht in de drie dagen daarna. Het betrof het negende geval voor het Verenigd Koninkrijk. November bracht verder een Vale Lijster op de Orkney eilanden, een Stejnegers Roodborsttapuit bij Suffolk en een Amerikaanse Meerkoet op de Shetland eilanden.

Noord-Europa

Een vogelaar op IJsland lijkt een Brileider te hebben gefotografeerd nabij Reykjavik. Het zou het zesde geval voor de WP betekenen. Een Witkeelgors werd gezien op een cruiseschip dat de fjorden van zuidelijk Noorwegen aandeed. Een groep van 500 Haakbekken langs de Noorse zuidkust had helaas weer geen enkele voorspellende waarde voor gevallen verder zuidelijk. In Zweden werd de tweede Maskergors van het najaar gezien en deze was goed te bezoeken vanaf 7 november in het uiterste zuiden van het land. Pas de eerste Roodoogvireo voor Zweden werd gefotografeerd nabij Stockholm op 13 november.

Centraal-Europa

De Canadese Kraanvogel die de gehele maand verbleef in Duitsland nabij de grens met Drenthe trok veel Nederlandse belangstelling. De ontdekking werd bekend op 7 november, maar de vogel bleek al twee weken eerder te zijn ontdekt door een Duitse waarnemer. Polen deed het goed deze maand met een Sykes Spotvogel van 5 tot 7 november nabij Gdansk – het eerste geval voor Polen. Nauwelijks 10 kilometer verderop werd op 23 november een adulte Ivoormeeuw ontdekt door een 14-jarige vogelaar in de haven van Władysławowie, wat het tweede geval voor Polen betekende. Een aantal Nederlanders bezocht de vogel, die er goed uitzag, maar nauwelijks leek te eten. Helaas is de vogel dood gevonden op 30 november.

Ivoormeeuw Pagophila eburnea, Wladyslawowo, Polen, 26 november (Henk Schut)

In Hongarije werd op 1 november een Menetries’ Zwartkop geringd.

Zuid-Europa

In Spanje werd de eerste Swinhoes Boszanger van het land gezien in het noordwesten. Deze regio lijkt ook steeds meer een hotspot te worden voor Amerikaanse dwaalgasten, met nu weer Maskerzanger, Zwarte Eend en Amerikaanse Zilvermeeuw. De Geelkruinkwak en Amerikaanse Ruigpootbuizerd waren nog steeds aanwezig in Portugal. Langs Malta vloog een fraaie juveniele Woestijnvalk. Op Cyprus werd de eerste Oostelijke Gele Kwikstaart voor het eiland ontdekt. In Griekenland werd een Kleine Flamingo ontdekt, die een goede kans maakt op aanvaarding.

Noord-Afrika

De Savannearend is uiterst zeldzaam geworden in het WP-gebied, maar er lijkt hoop met enkele recente waarnemingen in het zuiden en noordwesten van Algerije. Vier Schildraven waren aanwezig in het uiterste zuidoosten van Egypte.

Midden-Oosten

November is dé maand in Oman, waar in het zuiden een mogelijke Sykes’ Nachtzwaluw, een - nog onbevestigd - Bruin Porseleinhoen en een Groene Fitis werden gezien in Muntasar. Een Vale Lijster zat bij Qatbit op 27 november en nabij Salalah verbleven een Rosse Fluiteend en een elusive Knobbeleend. Diverse Mongoolse Piepers werden gezien in den lande en een Oostelijke Gele Kwikstaart nabij Filim. Langs de noordkust werd op de 23 november een tweede-kalenderjaar Witbandzeearend ontdekt in de Daghmar lagune, wat het zevende geval voor het land betekende. Een bloedstollende foto is hieronder te zien.

Witbandzeearend Hailaeetus leucoryphus, Daghmar, Oman, 23 november (Eduard Sangster)

De Glazen bol

Ook in december kunnen we niet altijd op de grootste verrassingen rekenen. Een Witbandzeearend zoals hierboven vermeld zou Nederland en heel West-Europa natuurlijk op zijn grondvesten doen schudden. Zoals altijd moeten we kalm blijven en niet te zenuwachtig worden, en ons niet verbijten bij het uitblijven van de Maskergors, de Spotlijster of de Canadese Kraanvogel.

Spotlijster Mimus polyglottos, Niederkassel, Duitsland, 24 november (Remco Been)

Zachtjes hopen op een Haakbek of een Witbandkruisbek, tijdens een rustige wandeling door het bos, dat kan ook heel ontspannend zijn. En was het niet de eerste Maskerklauwier van Nederland die in de kerstvakantie was ontdekt? We wensen iedereen bij ontspannen of juist spannende zoektochten weer veel plezier…! Blijf echter op uw hoede! Tot slot hebben we hier nog een alert voor de strandwandelaars…

We willen alle waarnemers en fotografen hartelijk bedanken voor hun bijdragen aan dit verslag. We would like to thank all observers and photographers for their contributions to this report.

Wim Wiegant & Eduard Sangster