"Het gaat hier los" meld ik op 7 januari in de Haagse app-groep. Op het strand zitten één Kleine en twee Grote Burgemeesters. Het blijkt slechts het voorspel voor een onvergetelijke maand. In dit stuk wordt het aantal burgemeesters rondom Den Haag in januari 2017 gekwantificeerd en in het perspectief van de landelijke influx geplaatst. Daarnaast wordt de variatie van Kleine Burgemeester aangestipt.

Grote Burgemeester Larus hyperboreus, tweede-kalenderjaar, Scheveningen, Zuid-Holland, 27 januari 2017 (Vincent van der Spek)

"Het gaat hier los" meld ik op 7 januari in de Haagse app-groep. Een noordwesterstorm op 4 januari zorgde, als vaker 's winters, voor aanvoer van zwaardschedes ("scheermessen"), otterschelpen en zeesterren op het strand, die weer meeuwen aantrekken. Het Noorderstrand van Scheveningen is hiervoor vaak een goede plek. Er zitten die dag honderden meeuwen. Peter Spierenburg vindt vlak voor mijn komst een Kleine Burgemeester Larus glaucoides, Gerjon Gelling en ik vullen dat aan met twee Grote Burgemeesters Larus hyperboreus. Drie burgemeesters in een tot dan toe uitermate slechte winter voor "witvleugels" zorgen voor mijn enthousiaste berichtje. Het blijkt slechts het voorspel voor een onvergetelijke januarimaand.

Een westerstorm tussen 11 en 13 januari voert een nieuwe laag zeevoedsel richting de Hollandse kust, in een ongekende omvang. Het aantal meeuwen groeit van honderden naar vele duizenden: er zit een ogenschijnlijk onophoudelijk pak meeuwen langs tientallen kilometers strand in Noord- en Zuid-Holland. Januari is in Nederland traditioneel veruit de beste maand voor beide burgemeestersoorten (indicatie hier en hier), maar januari 2017 blijkt uitzonderlijk, vooral voor Grote Burgemeester.

Grote Burgemeester Larus hyperboreus, tweede-kalenderjaar, met Kleine Burgemeester Larus glaucoides op de achtergrond, Scheveningen, 31 januari 2017 (Vincent van der Spek)

Langs de hele kust worden veel burgemeesters gemeld, maar de stranden rondom Den Haag spannen de kroon. Uiteindelijk worden er in januari zes Kleine en minimaal twaalf Grote Burgemeesters gezien, wat getuige de vele twitchers ook in de rest van Nederland en België niet onopgemerkt blijft. Figuur 1 toont het minimale aantal burgemeesters per januaridag langs de Haagse kust. Veruit de meeste vogels verblijven bij Scheveningen of op het nabijgelegen strand naast Meijendel, maar er worden ook enkele burgemeesters gezien op de Zandmotor, op de grens tussen Den Haag en het Westland.

Figuur 1. Minimum aantal burgemeesters dat in januari 2017 per dag aanwezig was rondom Den Haag. Oranje is Kleine Burgemeester, blauw is Grote Burgemeester (gebaseerd op waarneming.nl).

Burgemeesters zijn doorgaans individueel herkenbaar. Door op foto’s kleden te vergelijken volg ik al jaren door mijn oogharen de bewegingen langs de Hollandse kust. De actieradius is regelmatig groot: individuele vogels worden vaak op allerlei plekken tussen pakweg IJmuiden en Hoek van Holland gezien. Maar nu helpt de variatie bij iets anders: het bepalen van het aantal individuen dat alleen al rondom Den Haag wordt gezien.

Zes Grote Burgemeesters Larus hyperboreus bij elkaar, tweede-kalenderjaar, Scheveningen, 29 januari 2017: een on-Hollands tafereel (Johan van ’t Bosch)

Grote Burgemeesters 
Grote Burgemeesters worden in januari 2017 in Nederland in 97 uurhokken uit zes provincies gemeld. Er worden ca. acht adulte vogels doorgegeven, op een vogel in Bloemendaal, Noord-Holland na allemaal rondom de Wadden. De enige vogel in het binnenland is een derde-kalenderjaar, op twee locaties in Gelderland. Op diverse plekken worden meerdere vogels gezien, zoals maximaal vijf tegelijk bij Katwijk, Zuid-Holland, drie bij Westkapelle, Zeeland minimaal drie bij Wijk aan Zee, Noord-Holland (waaronder liefst twee derde-kalenderjaar vogels) en minimaal drie bij Noordwijk, Zuid-Holland (waaronder een derde-kalenderjaar). Op zeker vijf andere plekken worden er twee bij elkaar gemeld (bron: waarneming.nl).

Het exacte aantal Grote Burgemeesters, allemaal tweede-kalenderjaar vogels, rondom Den Haag is lastig te bepalen. Er zijn enkele markante exemplaren, zoals vier zeer lichte beesten, een vogel met een lichte vlek op de kop en 'mankepoot', maar de puzzel is verre van compleet, deels vanwege incompleet fotomateriaal. Op 20 januari zijn in elk geval zeker tien bewezen verschillende vogels aanwezig: zeven op het Noorderstrand, één bij het Noorderhavenhoofd en twee op de Zandmotor. Er staan op andere januaridagen nog minimaal twee exemplaren op de foto die op deze dag niet zijn gefotografeerd. Maar het werkelijke aantal vogels ligt wellicht nog iets hoger dan twaalf.

Vanaf 27 januari worden tot acht vogels bij elkaar gezien op het Noorderstrand. En dat terwijl in Scheveningen nog nooit meer dan twee exemplaren op een dag waren waargenomen (op diverse dagen in diverse jaren; op basis van trektelpostgegevens in trektellen.nl). Vermoedelijk is dit een Nederlands dagrecord. Opmerkelijk is dat er nog maar weinig voer ligt: het oorspronkelijke aantal van vele duizenden meeuwen is geslonken tot een paar honderd, maar de burgemeesters (met ook tot vijf Kleine) blijven. 

Grote Burgemeester Larus hyperboreus, tweede-kalenderjaar,  Scheveningen, 31 januari 2017 (Vincent van der Spek)

Grote Burgemeester Larus hyperboreus, tweede-kalenderjaar, Scheveningen, 31 januari 2017. Alle drie de afgebeelde lichte vogels in dit stuk betreffen verschillende exemplaren (Vincent van der Spek)

Dode Grote Burgemeesters
Opvallend zijn de 13 dode Grote Burgemeesters die in januari in het noorden van het land worden gevonden, met daarnaast nog enkele meldingen van verzwakte vogels (bron: waarneming.nl). Een exemplaar in het Wormer- en Jisperveld is de meest zuidelijke, de overige vogels worden alle rondom de Wadden geraapt. Dat blijft het westen in deze maand bespaard. De vogels langs de Hollandse kust treffen bij aankomst een gedekte tafel. Rondom de Wadden was de situatie heel anders: op veel minder plekken zeebanket op de stranden en schorren. Diverse meeuwen aten daar van dode vogels – mogelijk vogelgriepslachtoffers (bron: meeuwenforum waarneming.nl). Zichtbaar fysiek ongemak bij Scheveningse vogels is van een heel andere aard: er is alleen een manke vogel en een vogel met een oogbeschadiging. Het blijft vooralsnog gissen naar de ware toedracht van de sterfgevallen, maar voedselgebrek, vogelgriep of een combinatie van beide zijn hypothesen. Autopsie kan licht op de zaak werpen.

Kleine Burgemeesters
Kleine Burgemeester wordt in januari 2017 in Nederland in 33 uurhokken uit zes provincies gemeld. De enige vogel in het binnenland uit deze periode zit bij Deventer, Overijssel. Adulte vogels worden, op eentje op 28 januari in Amsterdam na, niet gevonden. Rondom Wijk aan Zee en IJmuiden worden er minimaal drie gemeld, waaronder een prachtig donkere derde-kalenderjaar.

Tot en met 1997 was Kleine Burgemeester een beoordeelsoort. Op een totaal van 90 aanvaarde vogels komen er slechts zes uit de Haagse regio (bron: dutchavifauna.nl), al is dat een ruime onderschatting: lang niet alle vogels uit het verleden zijn ingediend of (goed genoeg) vastgelegd. Het minimale aantal Scheveningse gevallen sinds 1998 (n=43) is te zien in figuur 2.

Figuur 2. Minimum aantal Kleine Burgemeesters waargenomen in Scheveningen in 1998-2017 (incl. één Kumliens Meeuw). Het aantal in 2017 kan uiteraard alleen nog maar groeien (bron: www.vwgdenhaag.org en waarneming.nl).

Het maximum aantal dat in januari 2017 tegelijkertijd aanwezig is, is vijf vogels: op 27 en 30 januari vier in Scheveningen en één op de Zandmotor, op 31 januari zitten alle vijf deze vogels in Scheveningen. Voor Scheveningen was het oude record twee (op meerdere dagen in meerdere jaren; telpostgegevens in trektellen.nl). Scheveningen deelt nu het landelijke record met Petten, Noord-Holland, waar op 24 januari 2012 eveneens vijf vogels zaten.

De vogels in januari 2017 tonen mooi hoe variabel jonge Kleine Burgemeesters zijn. De combinatie van de verdeling van donker-licht in het kleed en tekening op snavel, staart, tertials en handpennen is doorgaans voldoende om individuen te herkennen.

Vogel 1: Kleine Burgemeester Larus glaucoides, tweede-kalenderjaar. Aanwezig van 7 tot in elk geval 31 januari op het strand naast Meijendel. Erg grote (mannetje) en opvallend getekende vogel met vrij donkere, 'smoezelige' grijzige kop en onderzijde, opvallend witte grondkleur van de bovenzijde en witte, ongetekende handpennen (Vincent van der Spek).

Vogel 2: Kleine Burgemeester Larus glaucoides tweede-kalenderjaar. Prachtig, elegant, klein (vrouwtje; iets groter dan Stormmeeuw), bont getekend beest met gebandeerde tertials en staart en duidelijke donkere randen aan de handpentoppen. Op 12 januari gevonden en tot in elk geval 31 januari aanwezig. Pendelde tussen het Noorderhavenhoofd en het strand van Meijendel (Vincent van der Spek).

Vogel 3: Kleine Burgemeester Larus glaucoides, tweede-kalenderjaar. Deze kleine vogel (vrouwtje?) vogel lijkt op vogel 2, maar is subtiel anders getekend op de tertials, staart, schouder- en mantel en duidelijk anders (want vrijwel ongetekend) op de handpennen. Alleen op 16 januari op het strand naast Meijendel en op 18 januari bij het Noorderhavenhoofd gezien. Deze vogel zat later in IJmuiden (Vincent van der Spek). 

Vogel 4: Kleine Burgemeester Larus glaucoides, tweede-kalenderjaar. Ontdekt op 18 januari op het strand bij Meijendel, waar de vogel tot de 20e verbleef. Zat vanaf 21 tot en met 30 januari op de Zandmotor, Ter Heijde/ Den Haag, om op de 31e terug te keren in Scheveningen. “Klassieke” beige vogel, met nauwelijks getekende handpennen. Was vanaf 30 januari mank (Vincent van der Spek).

Vogel 5: Kleine Burgemeester Larus glaucoides, tweede-kalenderjaar. Gevonden op 20 januari bij het Noorderhavenhoofd. Verplaatste daarna tot ten minste 31 januari naar het strand naast Meijendel. Een prachtig donker, effen beest, met grotendeels donkere snavel, cryptisch tertialpatroon met grote lichte toppen, dicht gebandeerde boven- en onderstaartdekveren, vrij effen staart en vrijwel ongetekende handpennen (Vincent van der Spek).

Vogel 6: Kleine Burgemeester Larus glaucoides, tweede-kalenderjaar. Op 26 januari voor het eerst aanwezig, tot ten minste de 31e. Vrij grote (mannetje?), 'smoezelige', vuil grijsbeige vogel met nauwelijks getekende staart,  tertials en handpennen (Vincent van der Spek).

Influx 2011/2012
De vorige influx van burgemeesters ging gepaard met veel (noord)westelijke storm. Niet iedere winterstorm brengt burgemeesters, maar het lijkt er wel op dat dit ze het laatste zetje onze kant op kan geven. Die influx was wel anders van aard. Allereerst was de start veel eerder, terwijl er deze winter in december juist opvallend weinig meldingen waren. Destijds werden landelijk opvallend veel Kleine gezien, terwijl nu Grote duidelijk in de meerderheid was. Tussen november 2011 en maart 2012 werden uit liefst negen provincies en 92 uurhokken Kleine Burgemeesters gemeld (bron: waarneming.nl). Grote Burgemeesters kwamen uit ‘slechts’58 hokken en zes provincies (bron: waarneming.nl): qua verspreiding is de influx van januari 2017 voor deze soort al groter, en dat in een korter tijdsbestek (97 uurhokken uit zes provincies). Daarnaast viel het ongekende aantal oudere vogels bij beide soorten op, terwijl die nu zeldzaam bleven: in Scheveningen werd zelfs niet één vogel ouder dan tweede-kalenderjaar gezien.

Kleine Burgemeester Larus glaucoides, vierde-kalenderjaar, Hoek van Holland, Zuid-Holland, 22 februari 2012. Tijdens de influx van 2011/2012 viel het aantal gemelde oudere vogels op.

Al met al waren we in januari 2017 getuige van een fenomeen waar geen twitch tegenop kan: tienduizenden meeuwen op voedsel dat op natuurlijke wijze was aangespoeld (i.t.t. bij de zandsuppleties), die ook nog eens gepaard ging met een prachtige influx burgemeesters. Het wordt afkicken. En hopen op een nieuwe westenstorm!

Dankwoord
Johan van ’t Bosch stak ook veel tijd in het herkennen van individuele burgemeesters rondom Den Haag (zo was hij degene die het maximale aantal van tien Grote op 20 januari bepaalde) en voorzag een eerdere versie van dit stuk van relevant commentaar. Ruud Altenburg en Leon Edelaar leverden informatie over de situatie in Wijk aan Zee. Alle andere waarnemers: dank voor de geweldige uren samen op het strand!

Vincent van der Spek