13 juli 2012
Op doorreis naar Rajah Ampat in West-Papoea maken wij, mijn vrouw, dochter en ik, een stop-over in Sulawesi. Nadat wij een dagje hebben doorgebracht in Makassar, willen wij ook nog wat van de omgeving zien. We besluiten naar Bantimurung te gaan in het hart van het limestone-gebied, met waterval- en grotattracties. Bantimurung ligt op 40 kilometer van Makassar. Het is het gebied waar Alfred Russell Wallace in de 19e eeuw vlinders verzamelde, die daar massaal voorkwamen op de kalkrijke grond. Ook nu nog prachtige vlinders, maar vooral ook in glazen boxen aangeboden aan toeristen. Gelukkig levert het bezoek nog een paartje Sulawesi Tarictic Hornbills (Penelopides exarhatus) op, een goede endeem.

Op de terugweg vraagt onze chauffeur of wij nog Gua Leang Leang willen bezoeken, een grottengebied met prehistorische rotstekeningen. Hoewel de fut er al een beetje uit is, laten wij ons overhalen voor een kort bezoek. Een semi-verharde weg voert ons door een sawagebied, waar de rijstakkers onderbroken worden door prachtige kalksteenformaties en overblijfselen van oerwoud. Na enkele kilometers bereiken we Gua Leang Leang. We betalen toegang en gaan naar binnen. Voordat je de grotten kunt bezoeken, word je door een prachtig aangelegde tuin geleid, waar de voor het gebied bijzondere bomen, bloemen en vruchten zijn aangeplant. We zijn de enige bezoekers van Gua Leang Leang en worden door een "privégids" naar de grotten geleid. De rotstekeningen zijn prachtig.


Entree Gua Leang Leang (Andrea van der Meer)


Tuin van Gua Leang Leang (Andrea van der Meer)

Op de terugweg van de grot naar de auto slenteren we nog wat door de tuin. We fotograferen de bijzondere vruchten en kijken naar bulbuls en flowerpeckers. Plotseling zie ik een flycatcher, die vanuit een boomtopje op de klassieke vliegenvangermanier, insecten vangt. De vogel maakt op mij een wat grijze saaie indruk en pro forma nemen we er één (1!) foto van. Mijn kennis is ontoereikend om de soort op naam te brengen en ik heb met het oog op gewichtsbesparing het boek "Birds of Wallacea" niet bij mij. Ik vermoed dat het een soort Jungle Flycatcher is, die wij in Maleisië wel eens gezien hebben. We wandelen door en de vogel zakt weg in mijn gedachten.

14 december 2012
Thuisgekomen van de prachtige reis naar West-Papoea besteden we eerst enige tijd aan de specialiteitenfoto's van onder andere Red Bird of Paradise (Paradisaea rubra). De flycatcher raakt wat op de achtergrond, maar blijft wel knagen in mijn hoofd.

Red Bird of Paradise Paradisaea rubra, Rajah Ampat, West-Papoea (Andrea van der Meer)

Ik doe een poging de soort op naam te brengen met het boek van Bishop (1997) maar kom er niet onmiddellijk uit. In december heb ik tijd om er meer werk van te maken. Inmiddels kan ik Brown-Streaked flycatcher (Muscicapa dauurica williamsoni) en Grey-streaked flycatcher (Muscicapa griseisticta) -soorten die er het meest op lijken- op basis van detailkenmerken of distributie, uitsluiten. Ik leer dat deze gelijkende flycatchers wintergast zijn, wat niet past op de datum van de waarneming. Ook met het grof geschut van HBW-11 kom ik er niet uit. Wat zou het dan wel zijn? Ik besluit de foto te sturen naar David Bishop, gezaghebbend vogeldeskundige van het Wallacea-gebied en mede-auteur van "A guide to the Birds of Wallacea". David kennen wij nog van een eerdere reis naar Borneo. Ik vraag hem of hij de vogel op naam kan brengen. Hij antwoordt:

Dear Jurgen,

Without being able to enlarge the image I cannot be absolutely sure, however, it may be this undescribed Muscicapa flycatcher that I first observed in central Sulawesi in 1990. Several others have also observed this taxon in the same area.
Have a great Christmas and New Year.

Regards
David

De mail van David doet alle alarmbellen flink rinkelen. Zouden we een "new to science"-vogel gefotografeerd hebben? Ik speur het internet af, vind foto's van gelijkende onbeschreven en niet benoemde flycatchers maar geen literatuur. Ik besluit de foto te sturen naar José Luis Copete, editor van het dan nog te verschijnen HBW-special Volume "New Species", in de hoop dat daar meer bekend is. Stilletjes hoop ik dat de vogel een plek krijgt in de special volume, maar zonder wetenschappelijke beschrijving is dat natuurlijk lastig. Na positieve eerste reacties hoor ik niets meer. Opnieuw raakt de vogel wat op de achtergrond, zeker nadat blijkt dat bij het verschijnen van de genoemde publicatie, in 2013, de vogel niet geplaatst is.

Inmiddels worden wel de geruchten sterker "of a shadow growing stronger in the East" en worden foto's geplaatst van een unknown flycatcher op Oriental Bird Club Images ...

5 februari 2015
Van Rick-Ellis Simpson (thank you Rick!) ontvang ik een bericht van National Geographic, waarin wordt aangegeven dat een "new to science" flycatcher wetenschappelijk is beschreven in PlosOne (Harris, 2014). De vogel, voor het eerst al waargenomen in 1996 (of door David Bishop in 1990?), is in 2012 in een speciaal daartoe georganiseerde expeditie naar midden-Sulawesi, door onderzoekers van de Princeton University terug gevonden. De Sulawesi Streaked Flycatcher (Muscicapa sodhii) is morfologisch en genetisch van andere flycatchers onderscheiden op basis van daartoe verzamelde exemplaren en dna-samples van gevangen vogels. De soort kenmerkt zich daarnaast door een unieke zang, waarvan opnames zijn gemaakt. Onmiddellijk valt de gelijkenis op tussen de illustraties in het artikel en de door ons gefotografeerde vogel. Ook is het opvallend dat uit een tabel met waarnemingen in het artikel naar voren komt, dat de waarnemingen in het gebied waar wij de vogel zagen, oververtegenwoordigd zijn.

Vol enthousiasme mail ik de foto van "onze" flycatcher naar Frank Rheindt, mede-auteur van het artikel. Ik ontvang het volgende antwoord:

Hi Jurgen

I agree this looks like M. sodhii. The loral area lacks white, and the underparts are too uniform for a Grey-streaked. Besides, the date of your sighting is incompatible with a northern migrant.

Best
Frank

Dr Frank Rheindt
Assistant Professor
National University of Singapore

Eindelijk dan toch een bevestiging, maar vooral ook van het onderbuikgevoel iets zeer bijzonders te hebben gefotografeerd! Het is een uitzonderlijk privilege om een volledig nieuwe vogel te zien en te fotograferen.


Sulawesi Streaked Flycatcher Muscicapa sodhii, Gua Liang Liang, Sulawesi, 13 juli 2012 (Andrea van der Meer)

Literatuur
Bishop, K.D., B.J. Coates (1997), A guide to the Birds of Wallacea
Del Hoyo, J. e.a. (ed), (2006), Handbook of the Birds of the World, Volume 11, Old World Flycatchers to Old World Warblers
Harris, J.B.C. e.a. (PloS ONE, November 2014), A New Species of Muscicapa Flycatcher from Sulawesi, Indonesia

Voor de exacte locatie van de waarneming: klik HIER.


Jurgen van der Meer


Naschrift van de webredactie
De nu als Sulawesi Streaked Flycatcher Muscicapa sodhii beschreven soort werd al in 1997 door drie Nederlandse vogelaars waargenomen. Voor hun verhaal, zie HIER. Een kort nieuwsbericht (door André van Loon, in de rubriek DB Actueel) met informatie over de beschrijving van deze nieuwe soort voor de wetenschap in PLoS ONE, is te lezen in Dutch Birding 37-1 (2015).