Laten we maar eerlijk zijn: deze maand september stond niet echt stijf van de hoogtepunten. Terwijl heel West-Europa op zijn grondvesten schudde van alle zeldzaamheden, bleef ons land zonder woeste knallers achter. Dat had allemaal heel anders kunnen zijn, als u maar beter om u heen had gekeken! In België werd wel een dampend succes geboekt, met de eerste Bonte Zanger voor het land. Laten we de feiten maar eens rustig doornemen, voor we de schuldigen gaan aanwijzen …

Hoogtepunten

Kuhls Pijlstormvogel

Met de ongehoorde aantallen Kuhls Pijlstormvogels en Scopoli's Pijlstormvogels aan de zuidkust van Engeland, kon Nederland haast niet achterblijven, en inderdaad, enkele vogels werden aan de Nederlandse kust gezien. Jammer genoeg was geen enkele vogel zo duidelijk te zien dat de determinatie kon worden afgerond. De enige uitzondering vormde de Kuhls die levend werd opgeraapt op een Rotterdamse containerterminal, niet kon worden opgelapt en inmiddels als balg in een lokaal museum ligt. Op basis van de statistieken van de vogels voor de Engelse zuidkust - zeg 8000 Kuhls en 5 Scopoli's Pijlstormvogels, lijkt de kans iets groter dan ongeveer 99,9 % dat de waargenomen vogels Kuhls Pijlstormvogels betroffen.

Kleine Spotvogel

Maar liefst twee Kleine Spotvogels werden deze maand op Texel gezien, een aan de noordpunt, en een aan de zuidkant.

Kleine Spotvogel Iduna caligata, Hors, Texel (NH), 16 september (Thijs Glastra)

Grijze Strandloper

De eerste eerstejaars Grijze Strandloper van ons land werd deze maand ontdekt op een onder water gezet bollenveld in de kop van Noord-Holland. De vogel toonde nog maar eens aan dat het afzoeken van natte bollenvelden een mooie gelegenheid is om zeldzame waders en wadertjes te vinden. De vogels zijn daar vaak van dichtbij te bestuderen.

Grijze Strandloper Calidris pusilla, Zijpe (NH), 22 september (Thijs Glastra)

Overzicht

Eenden en ganzen

Een van de wijfjes of onvolwassen Witkopeenden in de Noordwaard van de Biesbosch (NB) werd tot 27 augustus gezien; daarna was het op. Het ontsnapte mannetje in het Noordervroon op Walcheren (Zld) verbleef daar nog de gehele maand. Het ruiende mannetje Kleine Topper had het tot 25 augustus uitgehouden in het Vogelmeer in de Kennemerduinen (NH). Op 19 september werd alweer een mannetje bij het Nuldernauw (Fl) gezien. Het lijkt niet onaannemelijk dat het om dezelfde vogel gaat, maar zeker is dat allerminst. Er worden de laatste jaren heel wat Kleine Toppers in Nederland gezien, en een aantal daarvan zal vast en zeker terugkerende vogels betreffen. Mocht het een en dezelfde vogel betreffen, dan is zelfs van terugkeer geen sprake. Dan is de vogel eigenlijk nooit weg geweest. Het seizoen voor de Amerikaanse Smient begon wel héél vroeg, met een ontdekking op 29 september in de Striepe Kwelder op Terschelling (Fr). De vogel was nog maar nauwelijks uit het eclipskleed aan het ruien. Maar 0,3 procent van de waarnemingen van deze soort zijn in september gedaan. Voor de statistische zuiverheid van deze constatering moeten we nog wel even het einde van het jaar afwachten!

Amerikaanse Smient Mareca americana, Terschelling (Fr), 29 september (Jacob Lotz)

Het adulte mannetje Klein Waterhoen dat sinds 31 augustus aanwezig was in het Eemmeer (U) liet zich nog tot 8 september zien. Ook een onvolwassen vogel die op 19 augustus in de Twijzelermieden (Fr) werd gezien, bleek daar op 9 september nog aanwezig te zijn.

Gierzwaluwen tot waders

Na de oneindige aantallen in de zuidelijke Noordzee, bij Zuid-Engeland, was het niet zo heel verrassend dat enige Kuhls of Scopoli's Pijlstormvogels in Nederland werden gezien. Vogels werden gezien op 15 september langs Texel (NH), op 23 september langs Ameland en Terschelling (Fr) en op 25 september langs Texel (NH). Helaas kon geen enkele vogel overtuigend op soort worden gedetermineerd. Uitzondering vormde de Kuhls die op 24 september levend door de dierenambulance werd opgehaald van een containerterminal op de Maasvlakte, alweer de derde van deze locatie. De vogel, een adult vrouwtje, is inmiddels overleden en opgenomen in een museumcollectie. Een of misschien zelfs twee Dwergaalscholvers werden gezien aan het einde van de maand. Op 25 en 26 september bij de Willeskop bij Polsbroekerdam (U), en op 27 en 28 september op de Klinkenberger plas bij Oegstgeest (ZH). Het ligt natuurlijk voor de hand dat het om één vogel gaat, maar de locaties liggen wel zo'n 40 km van elkaar vandaan. Een dubbelklapper is dan niet echt uitgesloten.

Dwergaalscholver Microcarbo pygmeus, Oegstgeest (ZH), 28 september (Luuk Punt)

Waders en wadertjes

"Hé, maar is dat niet een Kleine Goudplevier", mompelde ooit eens een van de leden van het DB Terugblik-team tijdens een Dutch Birding-vogelweek op Texel, op 17 oktober 1988. Dat was aan de hand van de grijze ondervleugel, en in de tijd dat de Aziatische en Amerikaanse Goudplevier nog één soort waren. Twee dagen later bleek het ook echt een Amerikaanse Goudplevier te zijn geweest. Tegenwoordig regent het Amerikaanse Goudplevieren, en met name op Texel. Ongeveer 10 van de 70 gevallen tot en met 2022 waren op Texel en daarmee lijkt het aantal evenredig verdeeld te zijn over de gewone Goudplevieren, althans degene die worden bestudeerd …

Amerikaanse Goudplevier Pluvialis dominica, Texel (NH), 9 september (Wietze Janse)

Er werden nog drie Breedbekstrandlopers gezien, alle in het begin van de maand: op 1 september in de Nieuwe Driemanspolder (ZH), op 1 en 2 september bij Den Helder (NH), en op 3 september bij Westhoek (Fr). We zeiden het al eerder: zoals zo vaak op waarneming.nl, staat er bij deze waarneming: "geluidsopname volgt", net als vaak "beschrijving volgt", of "foto volgt", en dat vervolg vindt bijna nooit plaats … De geluidsopname is overigens wel te vinden op de onovertroffen website Xeno-Canto. In de avond van 20 september werd een Blonde Ruiter gevonden in Haamstede (Zld). Daarna werd de vogel helaas niet meer teruggevonden.

Blonde Ruiter Calidris subruficollis, Burgh-Haamstede (Zld), 20 september (Paul van Tuil)

Negen Gestreepte Strandlopers werden gezien, waarvan de meeste op voor de hand liggende plekken, maar ook een op Griend (Fr) op 2 september, en een in de Engbertsdijkvenen (Ovl) van 4 tot 8 september. Al 14 eerdere Grijze Strandlopers werden in Nederland gezien, na de eerste in 1988. Een eerstejaars vogel werd echter nog nooit eerder vastgesteld. Vasthoudend zoeken tussen de waders en wadertjes op onder water gezette bollenvelden, dat was de reden voor dit succes. De vogel werd van 22 tot 24 september gezien. Hoewel de Waddenzee natuurlijk helemaal bol staat van de strandlopers, heb je voor het vinden van een zeldzame strandloper een plek nodig waar de vogels héél erg dichtbij lopen, want de determinatie vereist enige nabijheid. Onder water gezette bollenvelden - het onder water zetten wordt gedaan om het ongedierte dat de bollenoogst bedreigt de verdrinkingsdood te bezorgen, waar de strandlopers dan weer plezier van hebben - zijn vaak een geschikte plek om de gewenste soorten te vinden. Op 23 september werd een eerstejaars Grote Grijze Snip waargenomen bij Heemskerk (NH), in een gebied met de romantische naam "13 ha". De vogel hield het verblijf maar één dag vol.

Grote Grijze Snip Limnodromus scolopaceus, Heemskerk (NH), 23 september (Kees de Jager)

Zeekoeten tot en met meeuwen

Een langszwemmende Papegaaiduiker maakte een snikhete dag - het was ongeveer 30° C - ineens ontzettend cool, op 10 september bij Zandvoort (NH). Kleinste Jagers werden in 26 uurhokken opgemerkt, die zonder uitzondering aan de Noordzeekust gelegen waren. Adulte Vorkstaartmeeuwen in het binnenland, die worden maar weinig waargenomen. Een mooie vogel in volledig zomerkleed was begin maart in de buurt van Groningen te zien. Deze maand was er een ruiende adult mooi te zien bij Ridderkerk (ZH) op 1 september, maar slechts voor een uurtje of twee. Natuurlijk vloog nog wel een aantal exemplaren langs de kusten van het land.

Vorkstaartmeeuw Xema sabini, Ridderkerk (ZH), 1 september (Eduard Sangster)

De Grote Burgemeester van Vlissingen, die daar nu al sinds de winter van 2018-2019 een winterverblijf heeft, keerde terug op 22 september. Mogelijk kunnen we nog jaren plezier hebben van deze vogel. De vogel van de binnenzijde van de Brouwersdam heeft er tenslotte 17 jaar overwinterd.

Roofvogels, zonder valken

Een eerstejaars Grijze Wouw werd op 16 september opgemerkt bij Ossenisse (Zld), en op de volgende dag werd er een gezien bij Westkapelle (Zld). Net als bij de eerdergenoemde Dwergaalscholver liggen de twee locaties ongeveer 40 km uit elkaar, maar lijkt het niet onwaarschijnlijk dat het om een en dezelfde vogel ging. Onze eerdere voorspelling dat we binnen drie jaar de 25 gevallen per jaar zouden overschrijden wordt waarschijnlijk nog niet dit jaar bewaarheid. Het is weliswaar pas september, maar de vooruitzichten zijn niet best! Er werden nog best wat Slangenarenden gezien in september. In het Fochteloërveen (Fr) en het Dwingelderveld (Dr) zelfs duo's. In totaal werd de soort in 30 uurhokken vastgesteld, waarvan de meeste zich bij de twee bovengenoemde gebieden en op de Veluwe (Gld) bevonden. Voor wie het nog niet wist: een dagje trektellen mag eigenlijk niet voorbijgaan zonder een claim van de Steppekiekendief. In maar liefst 61 uurhokken werd de soort waargenomen. Dat geldt echter niet voor het hele land: in slechts twee uurhokken aan de kust van Noord- en Zuid-Holland werd de soort gemeld.

Steppekiekendief Circus macrourus, Tholen (Zld), 8 september (Maarten Sluijter)

Bijna-zangvogels

Enkele Bijeneters werden nog gezien. Op 3 september vlogen er drie bij Sluiskil (Zld), op 8 september werd er een geclaimd over Wageningen (Gld), op 10 september twee over Alkmaar (NH), op 15 september eentje over Veenendaal (U), en tot slot op 27 september een over Westerschouwen (Zld). Zo'n 40 - 50 Roodpootvalken werden gezien, betrekkelijk regelmatig verspreid over het land, en over de maand. Dat zijn aardige aantallen, maar ze vallen natuurlijk in het niet bij die van vorig jaar.

Roodpootvalk Falco vespertinus, Wieringen (NH), 24 september (Wietze Janse)

Zangvogels

Mogelijke Kortteenleeuweriken vlogen roepend over Westenschouwen (Zld) op 10 september en over Noordwijk (NH) op 15 september. We hadden ze natuurlijk liever aan de grond gehad.

Even weer eens een kort intermezzo. Het herkennen van foto’s met behulp van kunstmatige intelligentie, AI dus, gaat heel vaak goed. Voorwaarde daarvoor is wel dat er iets te zien moet zijn op de foto. Het gaat bijvoorbeeld bijzonder goed met scherpe foto’s van nachtvlinders. Voor de herkenning van bruingrijze vlindertjes met ingewikkelde patronen van streepjes en golfjes, daar heb je anders veel tijd voor nodig, maar de kunstmatige slimmerd ziet het vaak meteen! Bij vogels gaat het niet altijd goed. Luiigheid is de drijfveer die ertoe leidt dat uiterst vage foto’s, waarvan de maker geen idee heeft welke vogel het onderwerp van de foto is, worden voorgelegd aan de kunstmatige intellectueel, die daar dan een naam op mag plakken. Om de een of andere reden kiest deze dan bijna zonder uitzondering voor een uiterst zeldzame soort. Met name bij loofzangertjes gaat het vaak mis. Terwijl de minder intelligente vogelaar denkt: ”Ik zie niks, het zal wel een Tjiftjaf zijn”, denkt de kunstmatig intelligente vogelaar, na miljoenen foto’s te hebben bestudeerd: “Ik zie niks, het kan zomaar een Swinhoes Boszanger zijn, of een Raddes ofzo …” Eigenlijk weten we niet eens of de AI-vogelaar dat denkt. Net als met alle andere AI, komen we nooit te weten op basis waarván de kunstmatige slimmerd een beslissing heeft genomen. Die gaan we dus niet voordragen voor de Commissie Dwaalgasten der Nederlandse Avifauna, want we worden er niets wijzer van!

Er werden overigens ondanks alle AI slechts twee Grauwe Fitissen waargenomen, op 1 september op Vlieland (Fr) en op 16 september op Texel (NH). De Bladkoning kende een zeer matige maand. In maar 64 uurhokken werd de soort vastgesteld, waarvan 40% op locaties die niét aan de kust lagen, hetgeen merkwaardig genoemd mag worden. Het was aantalsgewijs de slechtste september sinds 2010, op die van 2021 na. Andere zeldzame loofzangers werden deze maand niet gemeld. In niet minder dan 21 uurhokken werden Sperwergrasmussen vastgesteld, op twee na allemaal aan de Noordzeekust gelegen. Die twee overige waarnemingen waren op 10 en 11 september in de Kooiwaard (Fr) en in de Ezumakeeg (Fr) op 16 september. Een Kleine Spotvogel werd in de ochtend van 2 september gefotografeerd in een bloedstollende pose in de Tuintjes bij de vuurtoren op Texel (NH). Jammer genoeg bleek de vogel al snel onvindbaar. Nog een vogel werd op Texel gezien op 16 september, maar dan aan de zuidkant van het eiland.

Kleine Spotvogel Iduna caligata, Texel (NH), 2 september (Diederik Kok)

De enige Roze Spreeuw van de maand was een adulte vogel die op 10 september bij Stellendam (ZH) werd gefotografeerd. Een prachtige Izabeltapuit werd op 25 september gefotografeerd op Stortemelk op Vlieland (Fr). De vogel bleef nog tot 27 september aanwezig. Een kwart van de 24 Izabeltapuiten van Nederland is nu op Vlieland vastgesteld.

Izabeltapuit Oenanthe isabellina, Stortemelk, Vlieland (Fr), 25 september (Sylvain Fleur)

Twee mogelijke Grote Kruisbekken werden gezien op 29 september in het Venebos (Fr). Verblijvende Ortolanen, daar dromen we nog vaak van, maar in het echt gebeurt het steeds minder. Toch lukte het dit najaar op enkele plekken: op 21 en 23 september werd er een gefotografeerd in de Noordoosthoek op Vlieland (Fr), op 26 september werd er een prachtig gefotografeerd op de Enk, bij Kampen (Ovl).

Ortolaan Emberiza hortulana, Vlieland (Fr), 21 september (Laurens Steijn)

In maar liefst 16 uurhokken werden Dwerggorzen vastgesteld. Op 14 september vlogen er zomaar twee over Reeuwijk, heel bijzonder in het binnenland. De andere vogels vlogen langs de kust, meer in de lijn der verwachting. Als er nu één soort is waarbij je denkt: t-t-t, dan is het deze wel. Hadden we in het vorige maandoverzicht over het gemak waarmee overvliegende zeldzaamheden op geluid worden herkend, in deze maand was het de beurt aan de Bosgors om op meerdere recorders te worden vastgelegd. Op 26 september vloog er een over de telpost Parnassia in de Kennemerduinen (NH), en op 27 september werd er een fonografisch vastgelegd over Westenschouwen (Zld).

Jaloers kijken we om ons heen

Het was heel erg rustig in Nederland in september. Dat gold echter niet voor andere landen in Europa, en met name in West-Europa. In het begin van de maand leek het nog allemaal niet zo bijzonder. Een eerste-kalenderjaar Amerikaanse Bontbekplevier werd op 3 september in Ierland gezien en op dezelfde dag werd de eerste Zuidpooljager voor Frankrijk vastgesteld bij Audierne in Bretagne. Van deze soort werden later enorme aantallen gezien: op 22 en 23 september vlogen maar liefst 19 exemplaren langs Estaca de Bares, en op 29 september nog eens drie, en op die dag werd de vijfde voor het Verenigd Koninkrijk ook gezien tijdens een pelagic vanaf een van de Scilly eilanden. Op 5 september werd een Gele Zanger gezien op Foula, Shetland, UK, die nog drie dagen aanwezig bleef, en op dezelfde dag werd een Amerikaanse Bosruiter waargenomen op Guernsey, VK. Op 8 september werd een Desertas Stormvogel gezien op de Faeröer-eilanden, en op dezelfde dag vloog een Witkinstormvogel, de eerste voor Spanje en de derde voor de WP, langs Estaca de Bares, tussen de Kuhls Pijlstormvogels. Ook op 8 september werden een Kleine Torenvalk op Öland, en een Eleonora’s Valk op Gotland, beide in Zweden, gefotografeerd. Op 10 september werden maar liefst 10 Amerikaanse Klifzwaluwen gezien op Terceira, Azoren. Van deze soort waren er de volgende waarnemingen: op 11 september een op IJsland en op 14 september twee, op 17 september eentje op de Canarische Eilanden, op 19 september een bij North Forland in Kent, VK, op 20 september een op Clara Island, Ierland, en op St. Mary's, Scilly Eilanden, VK, op 21 september nog eens drie in Ierland, en op 22 september nog een, en ook op dezelfde dag een in Wales, waar er op de volgende dag weer een werd gezien. Op 23 september vloog een bende van vijf op Corvo, Azoren, en op 24 september werd een groepje van drie gezien bij Reykjavik, IJsland. De laatste was op Lundy, VK op 29 september. We hadden met smart gehoopt dat Nederlandse locaties ook in deze lijst zouden voorkomen, maar dat is helaas niet het geval. Op 18 september werden twee Ross’ Ganzen gezien bij Levanger in Trøndelag, Noorwegen, waarvan er een geringd bleek te zijn met hetzelfde type ring dat wordt gebruikt bij wilde ganzen in Noord-Amerika. Dit was het vierde geval voor Noorwegen en naar later is gebleken het eerste bewezen wilde exemplaar in Europa. We gaan hier zeker nog op terugkomen! In de tweede helft van de maand september tekende zich een gigantische golf Amerikaanse dwaalgasten af in zowel het westen van Europa, in Groot-Brittannië en Ierland, als op de Azoren. Niet minder dan 36 Roodoogvireo’s deden voornamelijk de Azoren en het Verenigd Koninkrijk aan, maar er werden er ook twee in Ierland gezien, op 21 september, een op Ouessant in Frankrijk op 23 september, en een op Kvitsøy, Rogaland, Noorwegen op 27 september. Daarna werd kookhitte bereikt vanaf 20 september, met Elzenfeetiran in Pembrokeshire, VK, de eerste Sparrenzanger voor Ierland bij Kerry, en een Magnoliazanger bij St. Govanshead in het VK, en op 21 september een Tenesseezanger op Barra, VK, een Kastanjezanger op Ramsay in Wales , VK, een Baltimoretroepiaal in Kerry, Ierland, en een Bobolink op Skokholm, VK. Kon het nog gekker worden? En ja hoor…, op 22 september werden Roestflankzanger op Corvo, Philadelphiavireo in Gwynedd, Wales, VK, Brilparulazanger bij St. Martins op de Scilly Eilanden (VK), 2 Ovenvogels op Corvo, Azoren en een op Highland, Schotland, en een Canadese Zanger bij St Govans Head, VK, aan de toch al duizelingwekkende lijst toegevoegd. Voor degenen die nog niet de moeite hebben genomen om zich te verdiepen in de Nederlandse namen van de soorten die zojuist werden genoemd, raadpleeg gerust de lijst die hier te bestuderen en te downloaden is. De Amerikaanse Roodstaart en de Gewone Maskerzanger werden de volgende dag aan de steeds gekmakender lijst toegevoegd, met waarnemingen op Corvo van respectievelijk een en twee vogels. Gele Zanger hadden we al eerder genoemd, maar er werd er nog een op 25 september op Corvo, Azoren, gezien, en de eerste Grijskopzanger van de WP werd met enige moeite ook op 25 september en ook op Corvo geïdentificeerd. We houden erover op, want het DB Terugblik-team krijgt er gewoon hoofdpijn van! Maar we moeten nog even een Bandijsvogel in Leketitio in Spanje op 25 september noemen, en een Grijswangdwerglijster en een Wilsons Zanger op Corvo op 26 september, een Geelborstvireo, weer op Corvo op 27 september, een Veery op Shetland, Schotland op 29 september, een Tijgerzanger bij Corrymore, Ierland en twee Noordse Waterlijster op Corvo. Raadpleeg bijvoorbeeld de sublieme site Tarsiger.com voor een overzicht van de meeste gevallen. We hebben hier écht niet geprobeerd om compleet te zijn. Zoals we allemaal weten, is het gras bij de buren altijd groener, maar dat de zangers altijd bonter zijn bij de buren, dat merkten we deze maand pas! Een schitterende Bonte Zanger, deel van de enorme golf die West-Europa overspoelde, werd op 24 september ontdekt bij Heist in Vlaanderen. De vogel, die ook liefkozend Blawiwa wordt genoemd – kort voor de Engelse naam van de soort: Black-and-White Warbler – werd ook enkele dagen later nog eenmaal gezien. Deze droom van iedere West-Europese zeldzaamhedenzoeker was overigens nog niet zo heel makkelijk om te zien te krijgen. Het leuke verhaal van de ontdekking - luister vooral naar het hartverwarmenrde geluidsfragment - is hier te lezen.Buiten deze vogel werden er nog 14 andere in de WP gezien, waaronder vier gevallen in het Verenigd Koninkrijk. De rest van de waarnemingen van de Bonte Zanger was op de Azoren. Aan het eind van de maand vloog er ook nog eens een Bastaardarend over de tuin van een bekende vogelaar in België, op 27 september.

Bastaardarend Clanga clanga, Desselgem, België, 27 september (Billy Herman)

De Glazen bol

Laten we keihard gaan hopen op een nieuw en eigen Amerikaans zangertje, hoewel het kennelijk al bijna te laat is. Een Magnoliazanger of een Blawiwa (zie boven) zou de maand tot een hoogtepunt maken, maar we vrezen dat we tevreden moeten zijn met een Amerikaanse Klifzwaluw, die - net als de Pijlstaartgierzwaluw van vorig jaar - razendsnel langs een van de Waddeneilanden scheurt. Voor de gewone mensen zou een doodgewone Siberische Lijster of Roodkeellijster, of een mooie Amoerroodpootvalk, ook al voldoende zijn!

Amoerroodpootvalk Falco amurensis, Hustai NP, Mongolië, 7 september (Eduard Sangster)

Als er zoveel zeldzaamheden om ons heen worden gezien, en wij krijgen er teleurstellend weinig toebedeeld, dan kunnen we maar één ding doen: harder zoeken...! We wensen iedereen weer veel zoekplezier.

We willen alle waarnemers en fotografen hartelijk bedanken voor hun bijdrages aan dit verslag.
We would like to thank all observers and photographers for their contributions to this report.

Wim Wiegant