Zuid-Turkije: roofvogels!

Bij het onderwerp ´roofvogeltrek in Turkije´ denkt waarschijnlijk vrijwel iedereen direct aan de legendarische Bosporus bij Istanbul, een telpost waar al in de jaren '30 van de vorige eeuw gegevens werden verzameld en die met name in de jaren '70 en '80 erg in trek was. In 1971 (een topjaar) werden maar liefst 75.176 roofvogels geteld in de periode van 13 augustus tot 4 oktober. Nog steeds wordt de Bosporus goed bezocht door vogelaars. De goede trek en de makkelijke bereikbaarheid maken dit immers tot een aantrekkelijke telpost. Toch zijn er telposten in Turkije die nog beter zijn voor het waarnemen van roofvogels.

Schreeuwarend Aquila pomarina, Yumurtalik, Turkije, september 2007 (Eduard Opperman)

Slangenarend Circaetus gallicus, Yumurtalik, Turkije, september 2007 (Eduard Opperman)

In 1996 attendeerde Kor Kessels uit Eindhoven mij op de roofvogeltrek in de buurt van Yumurtalik, aan de zuidkust van Turkije. Met name Schreeuwarenden Aquila pomarina zouden hier massaal doortrekken, met een piek in de laatste decade van september. De vogels vliegen vanaf deze plek door richting de Belenpas, maar daar is de trekbaan al weer verspreid over een breed front. Van de telpost nabij Yumurtalik zijn nog niet veel gegevens voorhanden. Kor Kessels komt er inmiddels al jaren. Dagelijkse tellingen gedurende langere tijd zijn er echter in die jaren niet verricht.
In 2006 heb ik de telpost bezocht op 24 en 26 september, ter voorbereiding van een door de reisorganisatie Birdingbreaks.nl te organiseren reis naar dit gebied. In deze twee dagen passeerden 18.435 roofvogels de telpost, waarvan 15.370 Schreeuwarenden. Eind september 2007 heeft Birdingbreaks.nl een 10-daagse reis naar Zuid-Turkije georganiseerd. De telpost werd bezocht op 26, 27 en 28 september, waarbij maar liefst 46.500 roofvogels van 16 verschillende soorten passeerden. De meest talrijke roofvogel was Schreeuwarend met 34.647 exemplaren, tweede was Steppebuizerd Buteo buteo vulpinus met 8.750 exemplaren en derde was de Balkansperwer Accipiter brevipes met 1.500 exemplaren.
Een groot voordeel van deze telpost is dat de infrastructuur in de regio gebied goed is. De telpost is dan ook makkelijk bereikbaar. Bovendien vliegen de roofvogels, zeker aan het einde van de middag, vaak op ooghoogte langs, wat op andere telposten zelden het geval is. Een ander voordeel van deze locatie is dat een combinatie met de Güksudelta voor de hand ligt.

Tellers op telpost, Yumurtalik, Turkije, september 2007 (Eduard Opperman)

De Güksudelta staat bekend om zijn vogelrijkdom, met name in de trektijd. In september 2007 werden hier onder meer Klein Waterhoen Porzana parva en Zwartkoprietzanger Acrocephalus melanopogon gezien. Ook de directe omgeving van de telpost biedt goede mogelijkheden om te vogelen en levert soorten op als Smyrnaijsvogel Halcyon smyrnensis en Zwarte Frankolijn Francolinus francolinus. Daarnaast komt het geregeld voor dat grote aantallen Schreeuwarenden in de velden rond de telpost overnachten.

Zuid-oost Turkije, Yumurtalik (Google Maps)

Trek Schreeuwarend

Als we de trek van de Schreeuwarend in het najaar beter bekijken, dan blijkt dat de meeste vogels Turkije binnenkomen via de Bosporus. Het beste jaar op deze telpost, voor zover bekend, is 1988, met een totaal van 32.228 exemplaren gedurende het gehele seizoen. Het topaantal bekend van de Kaukasus is slechts 730 exemplaren in 1976, terwijl de Belenpas een maximum van 1.299 exemplaren telt en wel in 1976. Wel dient hierbij opgemerkt te worden dat de gegevens van de Belenpas waarschijnlijk niet de gehele doortrekperiode beslaan.
In het noorden van Israël was 1983 het beste jaar, met een recordaantal van 141.868 exemplaren. Gemiddeld trokken er hier in de jaren '80 in een najaar ongeveer 80.000 exemplaren door. De periode van eind jaren tachtig tot eind jaren negentig laat duidelijk lagere aantallen zien, variërend van 55.000 tot 83.000 per jaar. Opgemerkt dient te worden dat er hier op verschillende telposten langs een breed front wordt geteld en dat dit dus geen aantallen zijn die op één enkele telpost worden gezien. De lagere aantallen passen in het beeld dat tellingen van de broedpopulaties aangeven, waarbij een achteruitgang werd geconstateerd vanaf ongeveer 1984. Hierbij wordt gesproken over percentages tot wel 30%.
De doortrek van de Schreeuwarend is vrij gepiekt in het seizoen. Negentig procent van de vogels passeert Noord-Israël in de periode tussen 21 september en 5 oktober. Als we kijken naar de Bosporus, dan ligt de piek van de Schreeuwarend tussen 20 en 26 september. Gezien het feit dat de meeste vogels via de Bosporus naar het zuiden trekken en de aantallen in Noord-Israël beduidend hoger zijn, moeten er meer vogels de Bosporus oversteken. Waarschijnlijk liggen de aantallen ook wel hoger, alleen vanaf de telpost bij Istanbul worden veel roofvogels en dus ook Schreeuwarenden gemist, met name bij zuidwesten winden. Dan passeren de vogels noordoostelijk van de Bosporus, buiten het gezichtsveld van de waarnemers.

Schreeuwarenden Aquila pomarina, Yumurtalik, Turkije, september 2007 (Eduard Opperman)

Een complete vogellijst en een verslag van de reis naar Zuid-Turkije inclusief Yumertalik en Güksudelta is te vinden op de website www.birdingbreaks.nl , onder reisverslagen. Van 21 september t/m 1 oktober 2009 gaat Birdingbreaks.nl weer naar dit gebied. Begunstigers van de Dutch Birding Association krijgen een korting van EUR 50,- per persoon.

Ed Opperman