Bij veel vogelaars staat in het najaar tijdens de vogeltrektijd een bezoek aan een van onze Waddeneilanden op het programma. Meestal Texel, Vlieland en/of Schiermonnikoog. Enkele jaren geleden hebben wij als Katwijkse vogelvriendenclub het idee opgepakt om in het najaar ook eens hotspots buiten onze landsgrenzen te bezoeken. Hotspots waar we vanaf onze jeugd al over lazen in Dutch Birding, Birding World of BirdWatch en waar we met eigen ogen wilden zien hoe ‘het daar werkt’. Het idee dat wij ooit nog hoog in de top van de ranking belanden hebben wij al jaren geleden achter ons gelaten. Er is wat dat betreft dus geen belemmering om lekker in het najaar naar het buitenland te gaan. We zijn niet bang om iets te gaan missen, en we willen nieuwe ervaringen opdoen. En natuurlijk hopen we om iets bijzonders te zien.

Zo besloten wij – Arjen Leendertse, André van der Plas, Casper Zuyderduyn, Martijn Verdoes, Marc Guyt, Arnold Meijer en Arjan van Egmond – in oktober 2022 naar de Isles of Scilly te gaan. In de jaren tachtig en negentig stond naar ons gevoel de Birding World ieder najaar vol met foto’s van begeerlijke Amerikaanse dwaalgasten aldaar. Ons bezoek bleek te vallen in een ‘vintage’ Scilly year’, inclusief ‘Normandy-style (wet)-landing’ op het eiland Bryher om de Blackburnian Warbler te twitchen.

Dit jaar zetten we onze nieuwe traditie van het bezoeken van een ‘WP hotspot’ voort. Een van ons, Arjen Leendertse, woont al jaren in Stavanger, Noorwegen, en heeft in die periode enkele malen, samen met André van der Plas, het eilandje Utsira bezocht, twee uur ten noorden van waar Arjen woont. En met succes! We hadden graag naast hun Petsjorapieper, Roodkeelnachtegaal en vooral de Diksnavelkarekiet gestaan! De keuze was makkelijk gemaakt: dit jaar zou het Utsira gaan worden!

Vogelen Utsira-style, met vooraan Katwijkse Noor/Noorse Katwijker Arjen Leendertse. Utsira, 1 oktober 2024 (Marc Guyt/AGAMI)

De weg naar het noorden
Vrijdag 27 september 2024 vertrok een deel van de groep met de auto voor een lange rit naar het uiterste noorden van Denemarken. Tijdens een willekeurige stop in Noord-Duitsland voor benzine en koffie liepen we half Sovon tegen het lijf, met de grote glimlach van Harvey van Diek voorop. Het bleek dat team Sovon onderweg was naar Falsterbo in Zweden.

De volgende dag namen wij vanuit Hirtshals de veerboot naar Kristiansand in het zuiden van Noorwegen. Een boottocht van een kleine vier uur, die werd opgesierd door tientallen Noordse Stormvogels. De planning was om zaterdagmiddag en zondagochtend te vogelen op het schiereiland Lista. Ook zo’n plek met een rijke historie van aansprekende zeldzaamheden, zoals Canadese Kraanvogel, Maskerklauwier en Steenortolaan. Eerst inchecken in het hotel, waar de eerste vogel die Casper zag een Bladkoning was. Hij deed zijn bijnaam ‘Phyllo Casper’ weer eer aan. De eerste stop was in een prachtige baai, waar Zwarte Zeekoet, Kuifaalscholver en een Parelduiker dobberden. Met de zangvogels was het rond Lista vrij tammetjes, maar de potentie droop er vanaf. Wat een plek! (zie: https://www.listafuglestasjon.no/)

In de loop van zondagochtend vertrokken wij vanaf Lista richting Stavanger. Onderweg wilden wij nog een paar stops maken. Zo ook in de omgeving van Flekkefjord om een, op voorhand als kansloos bestempelde, poging voor Witrugspecht te doen. Maar wie niet waagt wie niet wint. Na een wandeling in een prachtige omgeving vol met herfstkleuren door op het oog zeer geschikt habitat, besloten wij onze reis weer te vervolgen. Onderweg zagen wij een fraaie adult Steenarend langs een rotswand glijden. Zo zien we die niet vaak.

Aan het einde van de middag kwamen wij aan bij Sola Strand, waar Arjen, André en Martijn op ons stonden te wachten. André en Martijn waren een dag eerder met het vliegtuig gekomen. Opnieuw een prachtige baai gelegen vlakbij het vliegveld van Stavanger. De baaien langs de kust kunnen in deze tijd interessant zijn voor duikers en zee-eenden. Zo zagen wij hier heel fraai een zomerkleed IJsduiker en enkele Grote Zee-eenden. Helaas ontbrak van de eerder die week waargenomen Brilzee-eend ieder spoor. Die avond verbleven wij in het huis van Arjen in Stavanger, waar de eerste flessen van door ons meegenomen wijn ons goed smaakten.

Mongoolse Pieper
Maandagochtend vertrokken wij naar Haugesund, waar wij de veerboot namen naar Utsira. Het eilandje is circa 2 bij 3 kilometer groot en ligt circa 15 kilometer uit de kust van Haugesund, in het zuidwesten van Noorwegen. De veerboot gaat vier keer per dag, doet er ruim een uur over en is tegenwoordig gratis. De veerboot komt doorgaans aan in het noordelijke haventje, maar afhankelijk van de weercondities soms ook in het zuiden. Voor het gemak hadden wij de auto meegenomen (maar doorgaans werd iedere dag het eiland kriskras te voet doorkruist, althans door ons).

Mongoolse Pieper Anthus godlewski liet zich de hele week mooi bekijken. Utsira, 4 oktober 2024 (Martijn Verdoes)

Aangekomen op het eiland reden wij rechtstreeks naar de plek waar eerder op de dag een Mongoolse Pieper was ontdekt. De vogel zat vaak in het hoge gras en was daardoor lastig te vinden. Uiteindelijk vloog de vogel naar een rotswand, waar de pieper zich door de telescoop fraai liet bekijken. De middag werd verder opgevrolijkt met een Bladkoning in de tuin van het door ons gehuurde huis en een vrouwtje Grauwe Klauwier in een nabijgelegen weiland. Enkele doorzetters wisten aan het einde van de middag nog een opvliegende - tikkende - Bosgors op de daglijst bij te schrijven. Wat waren ze blij met hun sonagram.

De vorm van het eiland lijkt op een vlinder. Het middendeel is redelijk vlak en hier vind je weilandjes omringd door een ketting van fraaie Noorse huizen, vaak met voor vogels aantrekkelijke tuinen. Zowel aan de noord- als zuidzijde is een haventje met wat bebouwing eromheen en gelegenheid om iets te eten.

Op de overgang van het centrale deel naar de west- en oostzijde liggen her en der enkele kleine – haast ondoordringbare – percelen met sparren, aangelegd om de wind te breken. Met een beetje geklauter over rotsen is het interessant om langs de randen van het bos te lopen. Buiten het centrale deel van het eiland is het een en al rotsen en veen. Goede waterdichte wandelschoenen of beter nog, laarzen, zijn hier aan te bevelen.

In de tuinen worden doorgaans de meeste leuke soorten gevonden, zoals deze Grauwe Klauwier Lanius collurio. Utsira, 3 oktober 2024 (Marc Guyt/AGAMI)

Het mooie van Utsira is dat je echt werkelijk overal mag lopen en rondstruinen op zoek naar vogels. Niet alleen door de onbewoonde, ruige terreinen, maar ook door weilanden en ruige terreintjes. Ook wordt er niet raar opgekeken als je in een tuin staat te staren. Hierin worden doorgaans de meeste zeldzaamheden gevonden.

Vogelweken
In de weken 40 en 41 is het herfstvakantie in Noorwegen en dan zijn op Utsira de ‘vogelweken’. De hele week waren er tientallen Noorse vogelaars aanwezig. Iedere avond was er een log in het restaurant boven de supermarkt Joker in het zuiden van het eiland. Wij hadden een fraai huis gehuurd gelegen aan het noordelijke haventje; een prachtig ingerichte houten woning die wij voor een redelijke prijs via Airbnb hebben gehuurd. Naast ons het gezellige restaurant Dalanaustat, waar wij enkele avonden prima gegeten hebben en al snel onze eigen tafel hadden. De prijzen op de menukaart vielen ook wel mee – drankjes iets duurder – zeker als je het vergelijkt met de hedendaagse prijzen in een doorsnee Katwijks strandpaviljoen…

Op Utsira kijken ze niet op van vogelaars. Utsira, 3 oktober 2024 (Arjan van Egmond)

De ringbaan is gelegen in het noordwestelijke deel – in een sparrenbos – van het eiland en in het najaar dagelijks bemand door de vaste vrijwilligers. Iedereen is welkom om het ringstation te bezoeken en te zien wat er uit het net wordt gehaald. Als er iets leuks wordt gevangen dan wordt er een bericht verstuurd en wordt de vogel aan de toegesnelde vogelaars getoond. Cruciaal voor de Noorse vogelaars, want die mogen deze meetellen op hun lijst! Er waren dan ook vogelaars die bijna woonden op de ringbaan. De ringbaan is verder niet te missen als je op het eiland bent, want de zang van bijna alle mogelijke soorten die op het eiland terecht kunnen komen hoor je vanaf de meeste plekken van het eiland. Het geluid van een zingende Goudlijster zullen we niet snel vergeten…

Het Utsira fuglestasjon is opgericht in 1992. Tot en met 2023 zijn er 334 soorten op het eiland waargenomen. Aansprekende soorten als Pallas’ Rietgors (mei 2023), Veery (oktober 2021), Cape May Warbler (september 2020) en Maskerklauwier (oktober 2006) behoren tot de absolute hoogtepunten. (voor meer info: https://www.utsirafuglestasjon.no/)

Siberische Boompieper Anthus hodgsoni in de hand. Utsira, 2 oktober 2024 (Marc Guyt/AGAMI)

Vaak wordt Utsira vergeleken met Fair Isle – wat circa 300 kilometer westelijker ligt – en Helgoland – circa 500 kilometer zuidelijker. Fair Isle is ietsje groter dan Utsira en Helgoland aanzienlijk kleiner. Die beide ‘vogeleilanden’ kennen een veel langere historie van ringonderzoek en aantrekkingskracht op vogelaars dan Utsira, en hebben daardoor ook een aanzienlijk langere lijst.

Ontbijt
Na een eerdere poging op maandag konden wij op dinsdag de onvolwassen Sperwergrasmus die al enige tijd aanwezig was bijschrijven. Deze vogel bleef de hele week hangen, deed zich te goed aan de bessen in zijn favoriete struik en liet zich gedurende de week steeds beter zien. Leuk was ook de luid tikkende Dwerggors die op ooghoogte langs ons vloog toen wij aan het struinen waren door het wat ruigere deel van het eiland. In de dagen daarna hebben wij met enige regelmaat Dwerggorzen waargenomen. Er waren er meerdere op het eiland aanwezig.

Woensdagochtend werd op de ringbaan een Siberische Boompieper gevangen. Een aantal van ons was in de buurt en ging samen met andere toegesnelde vogelaars een kijkje nemen bij de “Herberg”. Dit is de plek waar standaard leuke ringvangsten worden getoond en losgelaten. Deze plek is een paar honderd meter van de ringbaan, die op die manier niet overspoeld wordt door vogelaars.

Bij de eerder in de ochtend gevangen Blauwstaart waren we er niet. Toen de hoofdringer, Truls Andersen, vroeg waarom niet, was ons antwoord dat we aan het ontbijt zaten. We blijven Katwijkers…

Rond het middaguur kwam het nieuws door dat er een ‘echte’ Blauwstaart was gevonden, in het veld. En duidelijk een andere vogel, vanwege de afwezigheid van een ring. Wat op zich al zeldzaam is; de meeste vogels worden eerst gevangen en daarna op het eiland teruggevonden. Tijdens de stevige wandeling naar de plek vloog luid roepend de Mongoolse Pieper over. Hij bleek de rest van de week steeds makkelijker zichtbaar te worden.

Van de Blauwstaart Tarsiger cyanurus zaten er meerdere op het eiland. Utsira, 2 oktober 2024 (Martijn Verdoes)

Behulpzaam
Het laatste vogelnieuws wordt snel verspreid via de handige app BAND ‘Bombevarsel fo Utsira’, waarvoor iedereen die geïnteresseerd is zich kan aanmelden en dan berichten kan ontvangen en delen. De berichten zijn dan wel in het Noors, maar met enig gepuzzel was hier meestal wel uit te komen. In de loop van de week begon men in verband met onze aanwezigheid ook met regelmaat een Engelstalig bericht te versturen. Dit tekent ook wel de Noorse vogelaar; geïnteresseerd in onze aanwezigheid en behulpzaam. We voelden ons erg welkom en we moesten zeker volgend jaar terugkomen.

Wat is een vogelaarsavondje zonder Mybico…? Utsira, 2 oktober 2024 (Arjan van Egmond)

Voor de donderdag stond voor met name de fotografen onder ons de Frater op het programma. Toch een soort die wij langs de Hollandse kust haast niet meer zien, en in Katwijk tegenwoordig veel zeldzamer dan een Bladkoning of Grote Pieper. Een wandeltocht kriskras door het rotsachtige deel van eiland is hiervoor het recept. Her en der vlogen diverse groepjes Fraters rond, die zich uiterst fraai lieten fotograferen.

In Katwijk een zeldzaamheid geworden, op Utsira goed te doen: Frater Linaria flavirostris. Utsira, 3 oktober 2024 (Martijn Verdoes)

Een andere dagelijkse lokale verschijning waren de twee adulte Zeearenden die het luchtruim boven het eiland doorkruisten. Een onvolwassen Kleine Vliegenvanger liet zich in de middag soms leuk bekijken in een tuin. De meeste tjiffen die wij gedurende weken heb gezien zagen er bleker uit dan wij doorgaans thuis gewend zijn. En met enige regelmaat zat hier een op het oog – doorgaans zwijgzame - overtuigende Siberische Tjiftjaf tussen.

Kleine Vliegenvanger Ficedula parva, ook weer in een tuin. Utsira, 3 oktober 2024 (Casper Zuyderduyn)

Helaas…
De vrijdagochtend stond eerst in het teken van spullen pakken en opruimen, om op tijd uitgecheckt te zijn en nog even op ons gemak een paar uurtjes te kunnen vogelen op het eiland. We waren bijna klaar toen ons programma volledig in de war werd geschopt: een eerstejaars mannetje Siberische Lijster werd gemeld! Binnen de kortst mogelijke tijd stonden wij samen met zo’n 70 Noorse vogelaars op de plek van ontdekking. De vogel was door slechts één persoon kort gezien en dieper het sparrenbos in gevlogen.

Rustig werd gewacht aan de rand van het bos of de vogel op de aanwezige lijsterbessen af zou komen. Na een poosje wachten en het afspeuren van het bos met diverse warmtebeeldkijkers was het geduld op en werd door enkele vogelaars met veel klauterwerk het bos uitgespit, met de hoop dat de vogel eruit zou vliegen. Helaas is de vogel niet meer teruggevonden. Tijdens het wachten liet de Mongoolse Pieper zich in het veld waar in wij stonden te posten een aantal keer heel leuk bekijken.

Hoopvol wachtend op (een glimp van) de Siberische Lijster Geokichla sibirica, maar tevergeefs. Utsira, 4 oktober 2024 (Arjan van Egmond)

Op tv
Op het eiland zelf bleek die vrijdag ook een journalist aanwezig, die de Utsira Vogelweek versloeg voor de landelijke tv en een lokaal radiostation. Hij had er lucht van gekregen dat er Nederlandse vogelaars op het eiland waren, en dat leek hem wel mooie tv op te kunnen leveren. Op de BAND-app kwam het verzoek of er vrijwilligers waren die om 13.00 aan de andere kant van het eiland een interview wilden draaien. Met een Siberische Lijster op het eiland was dat natuurlijk een kansloos verzoek.

Uiteindelijk geloofden we zelf niet meer dat de vogel aanwezig was op de plek en dropen we af naar de Joker, de lokale supermarkt, om koffie te halen. Daar bleek de journalist ook te zijn, en Arjan en Marc kwamen er niet meer onderuit. Het tv-item werd daar gedraaid. Op de boot werden we nog, samen met Arjen die in het Noors de vragen beantwoordde, live op de radio geïnterviewd. We hadden niet een Blauwe Nachtegaal of een andere aansprekende zeldzaamheid gevonden, maar zo hebben we hopelijk toch iets bijgedragen aan de Noorse vogelaarscommunity en het draagvlak voor het vogels kijken.

Siberische/Vale Braamsluiper Sylvia althaea blythi/halimodendri, Utsira, 2 oktober 2024 (Marc Guyt/AGAMI)

Plannen gewijzigd
De gehele week was het (te) mooi en redelijk rustig weer in zuidelijk Noorwegen. Dit maakte het mogelijk om via de hoogvlakte Hardangervidda richting Kristiansand te rijden. Naast het fraaie landschap was het hoogtepunt een zwemmende Lemming. Normaal in deze tijd kan de route ontoegankelijk zijn vanwege de sneeuw, zeker met zomerbanden. Na een overnachting in de bergen zijn wij doorgereden naar Kristiansand, waar zaterdag 5 oktober rond 14:45 uur de veerboot vertrok.

We zaten net op de boot toen via de app een fotootje binnenkwam van een spannende vliegenvanger in de Ganzenhoek, Wassenaar, op enkele kilometers van ons huis! Tsja, dat lijkt wel heel erg op een Roetvliegenvanger. Martijn en André vlogen die middag terug en konden gelijk aanschuiven bij de vliegenvanger. Onze plannen om bij Hirtshals te overnachten en zondag rustig terug te rijden werden gelijk gewijzigd. Arnold ging er eens rustig voor zitten, reed het hele stuk aan een ruk door, en zo stonden we zondagochtend met zonsopgang in het bewuste dennenbos. Rond 11 uur begon de moed wel een beetje in de schoenen te zakken en sloeg de vermoeidheid toe. We besloten naar huis te gaan met de wetenschap dat, mocht-ie teruggevonden worden, wij binnen een kwartiertje weer terug konden zijn.

Amper waren we thuisgekomen toen de alert doorkwam dat de vogel weer teruggevonden was. Snel weer terug, waarna wij na enige tijd zoeken de vogel allemaal fraai hebben gezien. Zo kreeg dit najaarstripje nog een mooie kers op de taart.

Arjan van Egmond & Marc Guyt

De Katwijkse invasie op Utsira, met vooraan Martijn Verdoes en achteraan van links naar rechts Marc Guyt, Casper Zuyderduyn, Arnold Meijer, André van der Plas, Arjen Leendertse en Arjan van Egmond. Utsira, 4 oktober 2024 (toevallige voorbijganger)