Begin mei verbleef ik, zoals in de meeste jaren, een kleine week met gezin op Texel. De vakantie was ‘vogeltechnisch’ al meer dan geslaagd, met onder meer een roepende Griel die midden in de nacht over ons vakantiehuisje vloog. In de ochtend van 7 mei bezocht ik de noordpunt van het eiland. De voorspelde en gehoopte regen voor die nacht was beperkt gebleven tot slechts wat spetters, maar er lagen wel wat buitjes ten noorden van de Wadden en het was windstil, dus heerlijk vogelen. Een bezoek aan de Tuintjes leverde echter geen merkbare aankomst van zangvogels op. Ik besloot toch nog een groter rondje te maken en merkte zichtbare aankomst van een twintigtal Tapuiten op, gevolgd door de eerste Grauwe Klauwier van het jaar.

Ten zuiden van de Robbenjager zag ik rond 9.00 uur op enige afstand een vrouwtje roodborsttapuit zitten met opvallend witachtige onderdelen, die direct de alarmbellen deed afgaan. Ik riep Jos van den Berg die iets verderop stond en gelukkig een telescoop bij zich had. Een snelle blik door zijn telescoop bevestigde mijn vermoeden: naast de witachtige onderdelen had de vogel een lichte, ongetekende keel en een grote, eveneens ongetekende, witte stuitvlek. Dit moest een Aziatische of Kaspische Roodborsttapuit zijn! Gezien de tijd van het jaar, namelijk voorjaar, was dat laatste zeker iets om rekening mee te houden. We gingen wat dichterbij om de vogel te fotograferen, waarbij we gericht probeerden foto’s van de gespreide staart te bemachtigen, terwijl een handjevol andere vogelaars die vlakbij waren aansloten.

Kaspische Roodborsttapuit Saxicola maurus hemprichii, vrouwtje, Robbenjager, Texel, 7 mei 2022 (Diederik Kok). Kort na de ontdekking.

Ik moet eerlijk bekennen dat ik wat teleurgesteld was toen we de eerste foto’s van een deels gespreide staart konden checken: daarop was geen witte tekening zichtbaar. Ik besloot het op een Aziatische Roodborsttapuit Saxicola maurus te houden en het nieuws als zodanig te verspreiden. Weliswaar in de wetenschap dat bij vrouwtjes Kaspische Roodborsttapuit S m hemprichii/variegatus, beschouwd als ondersoort van Aziatische Roodborsttapuit, het wit in de staart zodanig beperkt is dat het in het veld meestal niet zichtbaar zal zijn. En dat een Kaspische dus ook niet volledig uit te sluiten was. Een probleem wat zich overigens ook bij najaars vrouwtjes Aziatische Roodborsttapuit voordoet.

Kaspische Roodborsttapuit Saxicola maurus hemprichii, vrouwtje, Robbenjager, Texel, 7 mei 2022 (Diederik Kok). Op vluchtfoto’s waarop de staart niet volledig gespreid was, leek witte tekening op de staartpennen afwezig.

Acht minuten na de ontdekking, en een paar honderd foto’s verder, was de vogel al foeragerend uit beeld geraakt. Gelukkig werd de deze na enige tijd weer teruggevonden bij het Renvogelveld. Hier liet de vogel zicht tot donker bestuderen door circa 100 waarnemers, waarvan het merendeel reeds op het eiland aanwezig was vanwege het Wadden Vogelfestival en de Texel Big Day. Helaas was de vogel de volgende dag verdwenen.

Kaspische Roodborsttapuit Saxicola maurus hemprichii, vrouwtje, Robbenjager, Texel, 7 mei 2022 (Diederik Kok).

Toch een Kasp
Dankzij moderne fotografie en de vele vogelaars die tegenwoordig een camera hebben, zullen er die dag enkele duizenden foto’s van de vogel gemaakt zijn. In de avond bleek dat op enkele daarvan, waarop de staart voldoende gespreid was, toch wit in de staart zichtbaar was. Het was Laurens Steijn die dit als eerste opviel en die hiermee voor extra reuring zorgde tijdens de mystery bird competitie die avond.

Kaspische Roodborsttapuit Saxicola maurus hemprichii, vrouwtje, Robbenjager, Texel, 7 mei 2022 (Hugo Wieleman). Doordat de staart hier volledig gespreid is, is de witte tekening op de binnenvlag van de staartpennen goed zichtbaar.

Vrouwtjes Kaspische hebben veel minder wit op de basis van de staartpennen dan mannetjes. S m hemprichii (voorheen variegatus) heeft bij zowel mannetjes als vrouwtjes meer wit in de staart dan S m variegatus (voorheen armenicus). Vrouwtjes hemprichii hebben enige mate van witte tekening op de basis van staart dat beperkt is tot de binnenvlag van de buitenste staartpennen. Bij mannetjes hemprichii is het wit in de staart uitgebreider, zowel in lengte als breedte van de tekening, en bereikt het ook de buitenvlag, waardoor het aanzienlijk makkelijker waar te nemen is. Bij vrouwtjes hemprichii zal het wit vaak alleen in de hand zichtbaar zijn. Maar, zoals de Texel vogel illustreert, goede foto’s van de gespreide staart (waarop de binnenvlaggen van de staartpennen zichtbaar zijn) kunnen ook voldoende zijn. Zelfs met dergelijke foto’s zal een vrouwtje variegatus herkennen nog lastiger of zelfs onmogelijk zijn, aangezien bij dit taxon het wit op de staartbasis extreem beperkt is en vaak verscholen blijft onder de bovenstaartdekveren. Voor de Texel-vogel kan de lengte van de witte tekening geschat worden op 30-50% van de lengte van de staartpennen. Dat past goed op hemprichii en sluit variegatus uit. Vrouwtjes van nominaat maurus tonen geen wit op de staartbasis.

Kaspische Roodborsttapuit Saxicola maurus hemprichii, vrouwtje, Robbenjager, Texel, 7 mei 2022 (Wietze Janse). Hier is de witte tekening zichtbaar op de buitenste drie staartpennen aan weerszijden (t4, t5, t6). Dit patroon op de staartveren kan zowel van boven als van onderen vastgesteld worden.

In andere opzichten is het uiterlijk van vrouwtjes hemprichii, variegatus en maurus erg gelijkend, waardoor de determinatie in het veld uiterst lastig is en vrijwel volledig leunt op het moeilijk zichtbare staartpatroon. Dit probleem is bekend uit de situatie in het Midden-Oosten, waar vrouwtjes van deze taxa in het veld doorgaans niet te onderscheiden zijn, wat ook het beeld over het voorkomen van deze taxa in dit overwinteringsgebied vertroebelt.

Kaspische Roodborsttapuit Saxicola maurus hemprichii, vrouwtje, Robbenjager, Texel, 7 mei 2022 (Diederik Kok). Zie de ongetekende keel, geaccentueerd door de oranje borstband en de schone, witachtige flanken.

Kaspische Roodborsttapuit Saxicola maurus hemprichii, vrouwtje, Robbenjager, Texel, 7 mei 2022 (Diederik Kok). Zie de grote witachtige stuitvlek gevormd door ongetekende stuitveren en bovenstaartdekveren. De bovengrens loopt door tot tussen de kortste en middelste tertial.

Indien aanvaard betreft dit het tweede geval van Kaspische Roodborsttapuit voor Nederland. Het eerste geval betrof een mannetje op Vlieland in oktober 2012. De herkenning van vrouwtjes Kaspische Roodborsttapuit kan als heuse ‘ID frontier’ beschouwd worden en de Texel-vogel betreft pas het tweede geval van een vrouwtje als dwaalgast in Europa. Op 1 mei 2020 was een vrouwtje aanwezig op Öland in Zweden.

Kaspische Roodborsttapuit Saxicola maurus hemprichii, vrouwtje, Robbenjager, Texel, 7 mei 2022 (Diederik Kok). De vogel hield zich aan het einde van de dag op in exact dezelfde struikjes waar eerder ook stejnegeri, maurus en natuurlijk rubicola hebben gezeten.

Ik dank Nils van Duivendijk, Laurens Steijn, Arend Wassink, Killian Mullarney, Andrea Corso, Magnus Hellström, Justin Jansen, Phil Koken, Peter de Knijff, Lars Svensson én alle fotografen van gespreide staarten voor hun bijdrage aan de determinatie van deze vogel.

Diederik Kok