Marcel Haas, 2012. Lynx Edicions, Montseny 8, 08193 Bellaterra, Barcelona, Spanje (www.lynxeds.com). Hardback, 24 x 17 cm, 244 pp. ISBN: 978-8496553-83-5. Prijs EUR 30.00.

Zeldzaamheid vormt de brandstof of smeerolie (afhankelijk van waar de focus ligt) van heel veel wat met vogelen te maken heeft. De Dutch Birding Association had niet bestaan als dwaalgasten en zeldzaamheden niet zo tot de verbeeldingen zouden spreken - maar ook allerlei andere vogelactiviteiten hebben te maken met zeldzaamheid: het vinden van bijna uitgestorven soorten, het vaststellen van hoogste trekaantallen, het ontdekken van zeldzame eigenschappen door wetenschappelijk onderzoek: uniek, zeldzaam, bijzonder, uitzonderlijk - welke term je ook kiest, het geeft voor velen de essentie aan van waar het vogelen om draait. Sommigen benoemen 'zeldzaam' eerder als 'niet-normaal' en daarom minder interessant - iets toevalligs, een randverschijnsel, marginaal ... Dat zullen de meeste vogelaars die de site van de DBA bezoeken en die dit lezen niet zo voelen. Juist het uitzonderlijke maakt onze hobby spannend, verrassend en vernieuwend. En als er in dit licht iets tot de verbeelding spreekt dan zijn het wel 'extreme dwaalgasten': de baas-boven-baas dwaalgasten, de once-in-a-lifetime dwaalgasten, de Champions League dwaalgasten...

Dit exclusieve gezelschap heeft nu voor het eerst een eigen boek. Voorheen waren ze meestal weggestopt in korte tekstjes in BWP (vaak letterlijk als randverschijnsel omdat er nu eenmaal ergens een (soms arbitraire) grens van de WP moeten worden getrokken) of met summiere informatie achterin Petersons Vogelgids, de Heinzel, de Lars Jonsson of de ANWB-gids. Hoe zeldzamer, hoe minder aandacht, leek het soms wel. Daarbij speelt misschien ook een rol dat hoe zeldzamer een soort is, hoe meer 'ruis' er soms aanwezig is: extreme dwaalgasten hebben soms ook een hoog 'escape' risico, vooral bij oude gevallen is de herkomst, betrouwbaarheid of exacte vindlocatie soms onduidelijk, en soms is of was er ook sprake van een onderschatting van 'vagrancy potential' bij bepaalde soorten, waardoor onvoldoende - of pas later - onderkend wordt hoe zeldzaam een bepaalde waarneming is. Marcel Haas heeft de handschoen opgepakt en deze bonte stoet aan dwaalgasten voor het eerst samengebracht in één handzaam boek, met alle feitelijke gegevens over deze gevallen - en waar mogelijk foto's van elke soort!

Marcel is jaren geleden begonnen (samen met zijn broer Lucien Davids) om deze gegevens te verzamelen, destijds voor de website www.wpbirds.com; dat project raakte op een gegeven moment in het slop maar kreeg gelukkig een doorstart in de vorm van dit boek. De opzet van het boek is simpel: er is voor gekozen om de grens van 'extreme zeldzaamheid' te leggen bij minder dan 10 WP-gevallen, wat resulteert in 155 soorten. Hierdoor ontbreken soorten die aan de randen van de WP niet erg zeldzaam zijn maar bijvoorbeeld in Europa wel (neem Aziatische Wespendief Pernis ptilorhyncus) maar dat is onvermijdelijk bij een dergelijke opzet. De periode beslaat 1800-2008 - voor 2009 en het grootste deel van 2010 worden 'nagekomen' gevallen in de tekst vermeld of in een appendix (deze gevallen zijn vaak nog niet beoordeeld).

Het boek begint met een korte uitleg en verantwoording. Vervolgens wordt per soort een korte inleiding gegeven over het reguliere verspreidingsgebied, soms met wat bijzonderheden over de gevallen. Daarna worden alle gevallen met exacte gegevens (datum, leeftijd, geslacht en gepubliceerde bron(nen)) vermeld. Bij bijna alle soorten worden één of meer foto's gepubliceerd van gevallen uit de WP. Dit maakt het boek tot een goudmijn van spannende plaatjes, soms (over)bekend, bijvoorbeeld uit Dutch Birding, soms juist onbekend en niet eerder gepubliceerd! Zoals het hoort bij dwaalgasten zijn alle type foto's aanwezig: vage maar toch herkenbare 'record shots', knullige foto's van balgen of opgezette exemplaren (met een balg van een Langstaartklauwier Lanius schach die zo plat is dat je hem onder de deur door kunt schuiven...), tot staatsieportretten die waarschijnlijk in de reguliere gebieden niet veel beter gemaakt zouden kunnen worden (bijvoorbeeld Aziatische Marmeralk Brachyramphus perdix en Savannahgors Passerculus sandwichensis). Marcel heeft enorm zijn best gedaan om alle foto's op te vragen en in het boek te krijgen en dat is voor zeker 99% gelukt, met in totaal meer dan 300 foto's. Als er geen foto bij een soort staat dan is de kans groot dat er domweg geen foto van is, bijvoorbeeld omdat de balg niet meer traceerbaar is.

Bij sommige soorten speelt een rol dat niet alle WP-gevallen de A-status hebben. Neem bijvoorbeeld Mugimakivliegenvanger Ficedua mugimaki: het enige WP-geval is een waarneming in Rusland (zonder foto), terwijl een Engels en Italiaans geval (met foto) als (mogelijke) escapes in de boeken staan en dus niet in Marcels lijst voorkomen. Dit soort 'tweedelingen' komt overigens bij meer soorten voor, omdat verschillende landen verschillende regels of opvattingen hanteren als het gaat om escape risico. Marcel noemt dit steeds netjes in de toelichting maar van de 'D-gevallen' worden dus niet de exacte gegevens vermeld; bij sommige soorten is dat jammer (zoals Daurische Spreeuw Agropsar sturninus of Geelkoptroepiaal Xanthocephalus xanthocephalus) omdat daarmee niet het hele 'plaatje' getoond wordt. Het is echter begrijpelijk dat het voor de auteur lastig was om af te dalen in de krochten van de D-categorie en zeker de E-categorie ('zekere escapes') en te beoordelen wat elke landelijke commissie ertoe bracht om de herkomst van een bepaalde vogel te betwijfelen. De enige soort die ik tegenkwam waarvan geen foto in het boek staat terwijl er wel gepubliceerd beeldmateriaal is, is de Kastanjezanger Setophaga castanea die in oktober 1995 in Cornwall, Engeland, op video werd vastgelegd. In een paar gevallen is het bewijsplaatje zo mager (en/of de foto zo klein afgedrukt) dat de vogel in kwestie niet goed zichtbaar is - zo kan ik ook met een vergrootglas tussen alle gebladerte niet de Monnikszanger S citrina vinden die in oktober 2005 op de Azoren werd gefotografeerd.

De tekst van het boek is niet 100% vrij van foutjes: bij bovengenoemde Monnikszanger staat bijvoorbeeld 'Corvo, Britain' in plaats van 'Corvo, Azores' en nog wat van dat soort dingetjes. Hoewel marginaal van aard hoop je daardoor wel dat alle feitelijke gegevens bij de waarnemingen dubbel gecheckt zijn: immers, vanaf nu zal dit boek dé bron vormen voor het vermelden van gegevens over 'extreme rarities in the Western Palearctic'...! Marcel gaat overigens door met het verzamelen van nieuwe gevallen en eventuele herzieningen en zal die publiceren in Dutch Birding; de eerste aflevering (2009-11) is in voorbereiding.

Al met al een zeldzaam gaaf boek - en een aanrader voor iedereen die een beetje besmet is met het zeldzaamhedenvirus.

Enno B Ebels