Telgroep Breskens, 2014. Telgroep Breskens, publicatie 7, Vlissingen. Harde kaft, 232 pag. Prijs € 14,- (incl. verzending binnen Nederland; € 20,- naar België) op NL87INGB0000076442 t.n.v. P.L. Meininger te Vlissingen.

Op 13 mei 1992 reisde ik samen met Roelof de Beer voor het eerst naar Breskens. 's Avonds het tentje opgezet op de camping onderaan de telpost en na een onrustige nacht op 14 mei nog in het donker de dijk op. Ongeveer de eerste vogel die we zagen (in mijn herinnering althans) was een Kortteenleeuwerik die op de dijk zat en daarna volgde een telling die als "dolle donderdag" de boeken in is gegaan. Roodpootvalken, Grauwe Kieken, Lachsterns, wolken Zomertortels en Noordse Kwikstaarten, het kon niet op. Toen er aan het eind van de dag Zwarte Ooievaars gemeld werden kon het er bijna niet meer bij. We waren volledig verzadigd. Tijd voor pauze, maar terwijl we terug gingen naar de camping liepen we nog een man Ortolaan op een meter of twee tegen het fraaie lijf ... Moesten we toch weer naar de telpost om de enige nog aanwezige teller (Sander Lilipaly) te waarschuwen. En terwijl hij naar de Orto ging kijken, moesten wij de honneurs waarnemen en dus: doortellen!

Hoewel we tegenwoordig weten dat er meer plekken in Nederland zijn waar je in het voorjaar bij gunstige omstandigheden spectaculaire gestuwde trek kan zien, zal voor velen, net als voor mij, Breskens de eerste kennismaking met dit fenomeen zijn geweest. In de afgelopen jaren is er een zestal zogenaamde Breskensboekjes verschenen waarin steeds een samenvatting van een aantal jaren werd gegeven. Het laatste boekje uit 2006 getiteld "verTelpost Breskens" was al een speciale uitgave, met daarin behalve samenvattingen van de jaren 2002 t/m 2005 ook een aantal interessante soortbesprekingen en prachtige verhalen van de verschillende tellers uit binnen- en buitenland. In dit boekje ook mooie tabellen voor de cijferfreaks met dagrecords, jaartotalen en fenologie van alle voorgaande jaren. Dit zou het laatste boekje in de reeks worden want alles was nu immers op de onvolprezen website trektellen.nl te vinden.

En nu is er dan toch een nieuw Breskensboekje uitgekomen. Zeer fraai uitgevoerd met harde kaft, 232 pagina's en heel veel vanaf de telpost gemaakte foto's. Het boekje begint met een welkom waarin meteen de gedragsregels op de post worden besproken. Niet overbodig als je bedenkt dat er tegenwoordig op goede dagen soms meer dan 100 man aanwezig zijn. Na een voorwoord waarin de totstandkoming van het boek uit de doeken wordt gedaan, volgt een introductie over de telpost. Rijkswaterstaat blijkt grote plannen te hebben met het gebied rond de telpost. De dijken vormen een zwakke schakel in de zeewering en uit een samenwerking tussen waterschappen, natuurbeheerders en gemeente is plan Waterdunen ontstaan. Een schets in het boekje toont het beoogde uitzicht vanaf de telpost, waarbij niet langer over een akker maar over een binnendijks getijdengebied uitgekeken gaat worden. De afgelopen winter nieuw gebouwde telpost is ook gerealiseerd in het kader van dit plan Waterdunen.

Na verantwoording van de gevolgde werkwijze volgt een sympathiek hoofdstuk over de tellers van Breskens. Eerst kwamen op een mooie dag in mei de Zeeuws-Vlaamse pioniers, geïnspireerd door een artikel uit 1971 over gestuwde trek langs de Zeeuws-Vlaamse kust. Van een aantal ervaren Limburgse trektellers leerden zij al dat al die 'zangvogels spec.' wel degelijk op naam te brengen waren. Vanaf midden jaren '80 volgden de eerste Walcherse vogelaars en toen ging het snel met de faam van deze telpost die tegenwoordig regelmatig bezocht wordt door Engelsen en Fransen.

Hoofdstuk 4 beschrijft de voorjaren 2006 t/m 2013 zoals we dat kennen uit eerdere Breskensboekjes. Per maand worden de belangrijkste trekbewegingen beschreven in relatie tot het weer in die periode. Topdagen worden uitgelicht. Zoals te verwachten bij een telpost die voor goede trek afhankelijk is van specifieke weersomstandigheden, zijn er grote verschillen tussen de voorjaren in getelde aantallen en gemaakte teluren. Zo werden de voorjaren van 2010 en 2012 gekenmerkt door veel westelijke winden resulterend in weinig teluren en lage totalen. Een kleine relativering is wel op zijn plaats, want in dergelijke "slechte" voorjaren worden nog altijd meer dan 250.000 vogels geteld, een aantal waar de meeste andere telposten in Nederland in het voorjaar alleen maar van kunnen dromen. Het beste jaar in deze periode was 2008 met maar liefst 859.000 vogels, waaronder 431.000 Graspiepers en ruim 100.000 Boerenzwaluwen. Alleen bij de Eemshaven worden in een gemiddeld voorjaar meer vogels gezien, maar tevens meer teluren gemaakt (bron: trektellen.nl). En daar is niet de Graspieper maar de Brandgans de algemeenste soort.

Het leeuwendeel van het boekje wordt gevormd door de avifauna van telpost Breskens. In dit hoofdstuk worden alle vanaf de telpost waargenomen vogelsoorten besproken, dus ook lokale standvogels zoals de Patrijs. Er blijken maar liefst 285 soorten te zijn waargenomen vanaf de post. Bij de zeldzaamheden wordt steeds duidelijk gemaakt of soorten al dan niet aanvaard zijn door CDNA, al worden de criteria van de commissie soms wel wat streng gevonden getuige bijvoorbeeld de opmerking bij Kortteenleeuwerik: "waarnemingen van langsvliegende Kortteenleeuweriken zonder geluidsopname of foto worden niet aanvaard door CDNA ook al staan er 40 man die het geluid goed kennen". Of bij Terekruiter: "langsvliegende Terekruiters zonder foto worden niet aanvaard hoewel ze gemakkelijk te herkennen zijn". De makers hebben overigens wel degelijk kritisch gekeken naar alle opmerkelijk waarnemingen uit het verleden en een aantal waarnemingen van zeldzaamheden waar niemand meer in gelooft verwijderd.

Bij de algemene soorten is een aantal bewerkingen toegepast die in duidelijke figuren de tekst ondersteunen. Standaard is er een figuur met uurgemiddelden per standaardweek. Bij de algemenere zomervogels is tevens de lineaire trend berekend van de datum waarop 50% van de vogels gepasseerd is, waaruit afgeleid kan worden of het doortrekpatroon in de tijd verschoven is. Daaruit blijkt dat Oeverzwaluwen nu gemiddeld twee weken vroeger doortrekken dan 30 jaar geleden, terwijl bij Gierzwaluwen geen verandering zichtbaar is. Ook is bij algemenere soorten de lineaire trend in de loop der jaren berekend. Dit levert naast verwachte patronen, zoals een sterk positieve trend voor Zwartkopmeeuw en Grote Zilverreiger en een dalende trend voor soorten als Zomertortel, IJsgors en Roodkeelpieper, ook verrassingen op. Zo is de trend van Grote Bonte Specht en mezen duidelijk positief.

De makers hebben er bewust voor gekozen om veel cijfers in de tekst op te nemen en niet in tabellen: de vijf beste jaren, de vijf beste dagen en de vroegste waarnemingen staan allemaal in de soorttekst genoemd. In sommige gevallen is dit functioneel, zoals bij de Vink, waarvan de vijf beste tellingen onder zeer specifieke weersomstandigheden zijn gedaan (oostenwind met een regenfront). Maar bij de meeste soorten creëert het opnemen van al die getallen in de tekst toch een cijferbrij die niet altijd prettig leest. Beter was geweest om per soort te bekijken wat toegevoegde waarde heeft en standaard hooguit de twee beste dagen en de vroegste datum te noemen. Seizoenstotalen zijn sowieso wat minder interessant, omdat ze zo sterk afhankelijk zijn van het al dan niet voorkomen van aflandige wind in de hoofdtrekperiode van de soort. Het boekje eindigt met een opsomming van de beste dagen uit de historie van de telpost onder het motto: "daar had je bij moeten zijn!" Dolle Donderdag staat er natuurlijk ook bij. Het lijstje van die dag blijkt nog langer dan in mijn herinnering.

De combinatie van veel foto's en nog veel meer goed gerangschikte informatie maakt dit tot een heerlijk boek om op een regenachtige dag in mei in te grasduinen, hopend dat de wind snel weer in de oosthoek komt. Een absolute must voor iedereen die wel eens heeft genoten van de vogeltrek op telpost Breskens of elders. Kijkend naar het aantal telposten tegenwoordig op trektellen.nl zijn dat heel veel mensen. Voor de prijs hoeft niemand het te laten, want voor € 14,- (incl. verzending binnen Nederland; € 20,- naar België) op NL87INGB0000076442 t.n.v. P.L. Meininger te Vlissingen heb je er al één. En nu maar wachten tot andere telposten met een lange geschiedenis de handschoen oppakken!

Aat Schaftenaar