Het was niet een buitengewoon opwindende december, ondanks een heuse vorstperiode en een ongekend warme tweede helft van de maand. Als de Schildraaf de beste “nieuwe” soort van de maand mag worden genoemd, dan weet je het wel. We blikken terug op december.

Hoogtepunten

Het DB Terugblik-team zit met de handen, nog vet van de oliebollen, in het toch al schaarse haar. Dat je als vogelaar in december niet veel te zien hebt gekregen, dat is tot daar aan toe. Het DB Terugblik-team staat dan weer voor de oneindig moeilijke taak daar tekst bij verzinnen! Als je deze maand december vergelijkt met die van vorig jaar, dan krijg je bijna een flauwte. De laatste maand van 2021 zat volgepropt met zeldzaamheden: Purperkoet, Oostelijke Vale Spotvogel, Kaspische Plevier, Provençaalse Grasmus en Dwergaalscholver, om de hoogtepunten nog maar eens te noemen. Kom er dit jaar maar eens om: deze december steekt uiterst bleek af bij die van vorig jaar. Donkerder wordt het niet. Met zeven beoordeelsoorten, de echte zeldzaamheden, was de oogst van deze maand veel lager dan van oktober, met 23 beoordeelsoorten, en van november met 17. Nu is dat dan weer niét iets dat buiten de lijn der verwachtingen ligt. December scoorde ook nog wat minder dan februari dat acht beoordeelsoorten had. Ook een heel slecht teken is dat in het Jaaroverzicht 2022, dat hier is te vinden en een echte must read is voor liefhebbers van zeldzame soorten én hun ontdekkers, de Schildraaf de enige soort voor december is die het overzicht haalt...

Schildraaf

Tja..., een Schildraaf in Breskens, wat moet je daar nu mee? Alleen als je heel erg gelooft dat "alles nu eenmaal mogelijk is", kun je een geval als van deze Schildraaf serieus nemen. Gelukkig nemen anderen dan de mannen van de DB Terugblik hierover de gewichtige beslissingen. Voorlopig zien we het niet al te positief in...

Schildraaf Corvus alba, Breskens (Zld), 22 december (Co van der Wardt)

Oostelijke Gele Kwikstaart

De Oostelijke Gele Kwikstaart die vorige maand van 25 november tot minstens 27 november in de Peazemerlannen (Fr) te zien was geweest, bleek op 14 december gewoon nog aanwezig te zijn! Daarvoor en daarna is de vogel gedurende december niet gezien.

Kokardezaagbek

Na de kwikstaart van hierboven was eigenlijk de zeldzaamste vogel van deze maand de Kokardezaagbek. Daar zijn maar vier gevallen van; als dit geval aanvaard wordt - de vogel zat er vorig jaar ook al - dan zou het de vijfde van Nederland zijn. Het feit dat de soort al enige tijd in Nederland broedt maakt de gevoelstemperatuur van het enthousiasme voor dit geval er niet hoger op. Aan de andere kant, aan het front van de Buffelkopeend is al een tijdje angstig rustig. Voordat je het weet, begin je weer naar een nieuw geval van een van beide soorten te verlangen...!

Ringsnavelmeeuw

Wat een maand! De vogel waarvan maar 11 gevallen in Nederland zijn, en dit eigenlijk het negende geval is, voor het eerst waargenomen in Nederland in februari 2012, is eigenlijk een van de interessantste "echt" wilde vogels van december, maar werd door geen enkele vogelaar ook werkelijk gezien. Alleen op radargegevens kon de gezenderde vogel in Nederland worden vastgesteld.

Grote Grijze Snip

Gelukkig hadden we ook een soort die zeldzaam én zichtbaar was: de Grote Grijze Snip van de Nieuwe Driemanspolder. Weliswaar minder zeldzaam dan de volgende soort, maar de inflatie van de volgende soort is de laatste jaren zo groot - 14 gevallen in de laatste vijf jaar - , dat de kwaliteit van de waarneming van deze Grote Grijze Snip toch hoger geacht mag worden. Deze soort mag dan ook geacht worden boven alle verdenking van een achtergrond als kooivogel te staan; dat doet de gevoelstemperatuur – we bedoelen niet het gevoel bij de temperatuur, zoals bij harde wind in de winter, maar de temperatuur bij het gevoel – bij het geval dan weer stijgen.

Grote Grijze Snip Limnodromus scolopaceus, Nieuwe Driemanspolder, Zoetermeer (ZH), 7 december (Luuk Punt)

Kleine Topper

Het vierde geval van de Kleine Topper dit jaar was ook in de Nieuwe Driemanspolder, tegenwoordig liefkozend ook wel afgekort als N3MP, bij Zoetermeer en Leidschendam. De vogel besloot op 24 december, 12 dagen en een vorstperiode later, weer op te duiken in de Eendragtspolder bij Zevenhuizen (ZH), 13 kilometer het binnenland in. Denk niet dat vier gevallen in één jaar tegenwoordig iets bijzonders is; dat was in 2015 en 2016 ook al zo.

Kleine Topper Aythya affinis, Nieuwe Driemanspolder, Zoetermeer (ZH), 12 december (Luuk Punt)

Overzicht

Ganzen en eenden

In 14 uurhokken werden Witbuikrotganzen gezien, de helft daarvan waren uurhokken rond Wieringen en op Texel. De grootste groep, 14 stuks, zat weer bij Breskens (Zld). Zwarte Rotganzen zaten in één uurhok meer dan Witbuikrotganzen. Maar de grootste groep telde slechts twee exemplaren. In 59 uurhokken werden Roodhalsganzen gezien, maar in minstens elf ervan betrof het niet-wilde vogels. Wat het werkelijke aandeel niet-wilde vogels is, valt moeilijk in te schatten. De verdeling over het land doet ook merkwaardig aan, kijk maar eens hier. We zullen er maar niet teveel over zeggen. Op enkele na zaten de Dwergganzen op de plekken die we aan het eind van het jaar van ze verwachten: het Oudeland van Strijen bevatte er maximaal 33 en bij Camperduin zaten er maximaal 8. Twee zaten er op 16 december bij Gorssel (Gld) en 22 december bij Sneek (Fr). Bij Well zat er een op 3 en 4 december. Bij Zevenhuizen (ZH) zat er een op 9 december. Bij Spitsbergen (Gr) ook een op 14 december, en bij Purmerend (NH) op 17 december.

Dwerggans Anser erythropus, Sneek (Fr), 22 december (Dick Pruiksma)

De Kokardezaagbek, de steady dwaalgasttick van Ameide, om in het jargon van de echte soortentellers te spreken, was nog tot 2 december aanwezig. De rest van de maand werden alleen nog ontsnappelingen gezien. In slechts elf uurhokken werden Witoogeenden gezien. Dat is niet afwijkend van de vorige winter. Het aantal waarnemingen over het gehele jaar is dit jaar wel veel hoger dan het vorige; mogelijk moet de hoofdmacht nog komen. Een Kleine Topper werd in twee verschillende polders in Zuid-Holland gezien, de Nieuwe Driemans- en de Eendragtspolder.

Kwartels tot steltlopers

Koereigers werden nog in 135 uurhokken vastgesteld, vanzelfsprekend door de hoge temperaturen voorafgaand aan en in het begin van december. De grootste groepen waren 30 bij Goudzwaard en 18 op een slaapplaats in Oud-Alblas (ZH). Na het einde van de vorstperiode op 18 december waren de aantallen flink teruggelopen; het aantal uurhokken bedroeg nog slechts 35, en de maximale groepsgrootte (in de meldingen althans) was nog slechts 4. Overwinterende Morinelplevieren zien we ook niet iedere dag, dus de vogel in Hypolytushoef van 17 tot 19 december is het vermelden waard.

Morinelplevier Charadrius morinellus, Wieringermeer (NH), 19 december (Fred Visscher)

Een Grote Grijze Snip werd van 7 tot 10 december gezien in de Nieuwe Driemanspolder bij Zoetermeer (ZH). Dit was al de vijfde of zesde dit jaar, met vogels in april en mei op Tholen (Zld), in juli in het Lauwersmeergebied (Fr), in augustus (vanaf de laatste dag van juli) in het Zuidlaardermeergebied (Gr) en in november in Vijfherenlanden (ZH) en in de Zouweboezem bij Ameide (U). In 2010 werden er ook al eens zes gezien, maar niet in zoveel maanden, en ook niet in zoveel provincies.

Alkachtigen en meeuwen

De hele maand was de overwinterende Zwarte Zeekoet in het rond de haven van Oudeschild, Texel, te zien. Daarbuiten werden nog één langsvliegend exemplaar gezien langs Terschelling op 17 december. Een stuk of tien Kleine Alken werden tot 18 december nog gezien: na 18 december hield alleen de vogel in de haven van Vlissingen (Zld) nog stand, maar die hield het dan ook tot aan het einde van de maand vol.

Kleine Alk Alle alle, Vlissingen (Zld), 29 december (Kjell Nilsen)

De beroemde Ringsnavelmeeuw, die in 2005 in Polen geringd werd, en dit jaar al nieuw was voor Wit-Rusland, Oekraine en Litouwen, en die in Rusland heeft gebroed, werd op 13 december gemeld bij Winterswijk (Gld) en later bij Gennep (L), om te overnachten van 13 op 14 december op de Kraaijenbergse Plassen bij Cuyk (NB). Dit is een gezenderde vogel; niemand heeft de vogel ook echt gezien, deze maand. De vogel overwintert weer in België. Kleine Burgemeesters, alle in hun tweede kalenderjaar, werden van 2 tot 6 december gezien aan de Hondsbossche Zeewering (NH), op 12 en 13 december bij Egmond en Castricum (NH) en op 17 en 18 december bij Katwijk aan Zee (ZH) en nog eens op 24 december in Leiden (ZH). De volwassen Grote Burgemeester van Vlissingen was de hele maand aanwezig, met een uitstapje op 19 december naar het nabijgelegen Ritthem (Zld). Hoe het komt dat de langdurig verblijvende vogel van Vlissingen géén naam heeft en de eerder genoemde Ringsnavelmeeuw wel, is een raadsel. Wij stellen voor: "Jo", omdat bij het onbekende geslacht van de vogel een genderneutrale naam past, en omdat het een naam is die het zuiden van Nederland en in Vlaanderen niet ongebruikelijk is. Buiten deze ene vogel werd er nog een andere adulte gezien, op de Brouwersdam (Zld) vanaf 30 december.

Grote Burgemeester Larus hyperboreus, Vlissingen (Zld), 27 december (Aart van den Berg)

Roofvogels en uilen

Vanaf 6 december tot het einde van het jaar verblijdde een Grijze Wouw bij Haamstede en Renesse op Schouwen (Zld) minstens 700 bezoekers. De vogel was - net als meestal bij deze soort - weer zeer fotogeniek, niet alleen aan de prachtige foto's te oordelen, maar vooral aan het feit dat meer dan 60% van de bezoekers ook foto's op waarneming.nl heeft geplaatst.

Grijze Wouw Elanus caeruleus, Renesse (Zld), 24 december (Paul van Tuil)

Enige Steppekiekendieven vrolijkten het Nederlandse winterlandschap nog op: tot 13 december werd er een gezien bij de Bemelerweg bij Maastricht (L), en vrijwel de gehele maand zat er een in de Paezemerlannen bij Paessens (Fr). Ruigpootbuizerds werden in slechts 58 uurhokken waargenomen. Het aantal waarnemingen dit jaar lijkt het laagste sinds 2007 te zijn. De spectaculaire ontsnapte Sneeuwuil die op 22 december werd gezien bij Berlicum (NB), en die in november al bij Soesterberg (U) werd gezien, bleek te zijn ontsnapt uit een dierenpark in Amersfoort. Hier is enig lokaal nieuws over de vogel te lezen.

Zangvogels

Slechts acht Bonte Kraaien werden gezien. Naast de vaste gasten op Schiermonnikoog (Fr) en bij Lith (NB), waren vogels te zien op 1 december op Terschelling (Fr), bij Groede (Zld) op 6 december, bij Oldebroek (Ovl) op 8 december, bij een slaapplaats voor Zwarte Kraaien in de Kreekrakpolder (Zld) op 11 december, bij Krommenhoek bij Oss (NB) op 16 december en bij Oostzaan (NH) op 18 december. Een vogel die de gemoederen nog aardig bezighoudt is de Schildraaf. De al dan niet door bootreizen ondersteunde kolonisering van streken benoorden de Sahara, leidt sommigen ertoe te vermoeden dat een wilde herkomst in Nederland niet ondenkbaar is. Olie op het vuur was natuurlijk de ontdekking van een vogel op 21 december in Breskens (Zld). Dat is dan weer een plek die dichter bij de Sahara ligt dan de meeste andere in Nederland. Doordat veel veren erg gesleten waren leek de vogel eerder ontsnapt dan per boot gearriveerd, laat staan op eigen kracht hiernaartoe gekomen. Het is echter niet aan het DB Terugblik-team om hierover uitspraken te doen... Een paar Bladkoningen werden nog vastgesteld in de eerste week van december, in Kampen (Ovl) en in Oostzaan (NH). Humes Bladkoningen doen het normaal veel beter dan Bladkoningen. Niet dit jaar: de vogel die de hele maand in Purmerend (NH) werd gezien was de enige zekere. Vorig jaar werden er in december vijf gezien. De leukste Bruine Boszanger zat de hele maand in de Gagelpolder bij Utrecht. Vaak liet de vogel zich aardig zien, soms zelfs vergezeld door een tweede exemplaar. 

Bruine Boszanger Phylloscopus fuscatus, Gagelpolder (U), 18 december (Pieter Hilgeman)

Van 13 tot 20 december werd er nog een gezien in de Wieden (Ovl) en van 15 tot 19 december een in Hendrik-Ido-Ambacht (ZH). Een uiterst late Sperwergrasmus werd ontdekt op 12 december in Leidschenveen in Den Haag (ZH). Het was naar zeggen pas het tweede geval in december van deze soort.

Sperwergrasmus Sylvia nisoria, Den Haag (ZH), 12 december (Wietze Janse)

Een Humes Braamsluiper werd gevangen in het Noordhollands Duinreservaat op 1 december. Van 13 december tot het einde van de maand was een vogel aanwezig in een villawijk in Dishoek (Zld). Op 17 december werd een mogelijke kandidaat aan de kustweg in het Lauwersmeer (Gr) gezien.

Een - aantalsgewijs - zielige 24 Pestvogels werden in december in Nederland gezien. De grootste groep betrof 2 exemplaren. Veel kleiner kunnen groepen niet worden. Alleen in 2009 en 2014 waren de aantallen vergelijkbaar laag. Een adulte Roze Spreeuw in winterkleed is niet het juweel dat het in zomerkleed wel is. Dat kon van 2 tot 6 december in Spijkenisse worden vastgesteld. Het is niet onaannemelijk dat de vogel gewoon de winter in de buurt gaat doorbrengen, want de trekdrang zal er toch wel een beetje uit zijn. Het eerste decembergeval van Nachtegaal in Nederland betrof een vogel middenin een woonwijk in Apeldoorn, op 2 en 3 december. Nu hoort de Nachtegaal tot de lijsterachtigen, maar als je dan gaat kijken, hoor je dan tot de maandlijsterachtigen...?

Nachtegaal Luscinia megarhynchos, Apeldoorn (Gld), 3 december (David Uit de Weerd)

Bijna een maand zitten te vereenzamen als extreme zeldzaamheid, dan overkwam vorig jaar de Oostelijke Vale Spotvogel, en dit jaar de Oostelijke Gele Kwikstaart. Op 14 december werd de vogel van vorige maand alsnog gezien, zij het maar door één enkele waarnemer. Voor beide gevallen gold dat de reistijd naar de locatie, respectievelijk Nieuwvliet-Bad (Zld) of Moddergat (Fr), een bezoek niet uitgesproken aantrekkelijk maakte. Eén Grote Pieper werd er in december gemeld, op 17 december bij Kerkwerve (Zld).

Grote Pieper Anthus richardi, Kerkwerve (Zld), 17 december (Dirk van Doorn)

Een groep van 15 tot 20 Grote Kruisbekken hield nog huis in het Drents-Friese Wold. De flinke groep bij Elspeet (Gld) was niet meer; we kunnen alleen maar vrezen wat er is gebeurd – enige vogels werden vorige maand “gelijmd" - , er werden er nog maximaal drie gezien. Op verschillende andere plekken werden mogelijk nog vogels gezien, maar die konden niet altijd met zekerheid worden herkend. Hieronder een intimiderend plaatje.

Grote Kruisbek Loxia pytyopsittacus, Drents-Friese Wold (Dr), 3 december (Brend Jansen)

Vooralsnog de enige Dwerggors van deze winter werd bij de Krabbeplas in Vlaardingen waargenomen op de voorlaatste dag van het jaar. De vogel was snel weer weg of onvindbaar, en vond het kennelijk tijd om een van de eerste zeldzaamheden van 2023 te worden.

Dwerggors Emberiza pusilla, Vlaardingen (ZH), 30 december (Alwin Borhem)

Een rondje langs de velden

December was ook in de rest van Europa, of de WP, niet over-opwindend. De derde Syrische Bonte Specht voor Duitsland, een mannetje, werd op 1 december gefotografeerd bij Frankfurt, Oder, Duitsland. Twee Zwarte Arenden werden gefotografeerd op 2 december bij Nahal Atek in Israël. Op 3 december werden twee Zwarte Reigers vastgesteld bij Tarrafal, Santiago, Kaapverdische Eilanden. De derde Driebandplevier voor Israël was aanwezig op 4 december bij de Nov afvalwaterlagunes op de Golanhoogte. Dichterbij gebeurde ook nog wel iets. De eerste Humes Bladkoning voor Oostenrijk werd gefotografeerd bij Waldviertel, Zwettl, op 7 december. De derde Roodkeelnachtegaal voor Zweden was een mannetje bij Årby, Uppsala op 7 en 8 december. De Madeiragierzwaluw, dat is een van de meer voor de hand liggende gierzwaluwen in de winter in Europa. Echt makkelijk te herkennen zijn ze niet – totdat ze beginnen te roepen. De tweede voor het vasteland van Spanje werd gefotografeerd bij Traba, la Coruña. Dat we nog niet kansloos zijn voor een Ivoormeeuw bleek uit een geval bij Vágsfirði, Suðuroy, op de Faeröer op 10 december.

De echte kerst-soorten in de WP, dat zijn de zeldzame Afrikaanse hoentjes. Deze komen altijd pas laat in het jaar. Dit jaar werd een Afrikaanse Kwartelkoning op 19 december gevonden op Gran Canaria op de Canarische Eilanden (Spanje). Een Afrikaans Porseleinhoen werd op 25 december dood gevonden bij Castropol, Asturias, Spanje. Het was de 10de voor de WP. Nog een Afrikaanse Kwartelkoning werd gefotografeerd aan de Costa Teguise, Lanzarote, Canarische Eilanden. En daarna werd een Afrikaans Purperhoen dood gevonden in Pontevedra, Spanje. Op 27 december kwam er nog een Afrikaanse Kwartelkoning bij op São Nicolau, Kaapverdische Eilanden. De vogel die in november verzwakt was gevonden in Israel was daar de hele maand nog aanwezig. Van één van deze drie soorten zouden we in Nederlands niet vies zijn. Tot slot werd op oudjaar ook een Diederikkoekoek bij Eilat in Israël gevangen.

De glazen bol

Zo lang er nog schepen uit Noord-Amerika naar Nederland varen, is er nog hoop. Een Witkruingors hoort dan altijd tot de mogelijkheden. Waar blijven de Amerikaanse en Aziatische Grote Zee-eenden, die in verontrustende aantallen in Europa gezien worden, maar Nederland zo angstvallig weten te vermijden? De Glazen Bol dient ons echter te helpen met voorspellen, en niet met klagen. Daarom voorspellen we in januari veel soorten die in december de moeite niet waard werden gevonden om te bezoeken, maar het heel aardig doen op de nieuwe jaarlijst. Een Baltimoretroepiaal of Harlekijneend mag dan de nieuwe jaarlijst dan komen opleuken. Een Kelpmeeuw of een Zilveralk zou misschien nog wat opwindender zijn... Meestal is er tijdens onze zoektochten sprake van sprake van serendipiteit, het vinden van iets terwijl je naar iets heel anders zocht. Dan worden uiterste zeldzaamheden gevonden terwijl er naar gewone werd gezocht. In de zoektocht naar het ondenkbare of misschien wel onvindbare, wensen we iedereen weer veel zoekplezier...!

We willen alle waarnemers en fotografen hartelijk bedanken voor hun bijdrages aan dit verslag.
We would like to thank all observers and photographers for their contributions to this report.

Wim Wiegant